DÜNYA GÜNEŞ VE AY’IN ŞEKLİ
Eski çağlardan buyana insanlar Dünya’nın şeklini merak etmişlerdir. Dünya’nın şeklinin düz
mü, yuvarlak mı yoksa tepsi şeklinde mi olduğu yıllarca tartışılmıştır. Kimisi de Dünya’nın öküzün
boynuzları üzerinde durduğunu iddia etmiştir.Bu sebeple gözlemler yapmışlardır. Dünya;
Güneş ve Ay’ın hareketlerini incelemiş ve anlamaya çalışmışlardır. Eski zamanlarda yaşayan insanlar Dünya’nın şekli hakkında farklı düşüncelere sahiptiler. İnsanların Dünya, Güneş ve Ay’ın şekli ile ilgili görüşlerin bazıları şu şekildedir:
Mısırlılar, bundan 4000 yıl önce Dünya’yı uzunca bir kutu, gökyüzünü de o kutunun kapağı
gibi düşünüyorlardı.
Eski Hintliler ise Dünya’nın dört filin sırtında duran büyük bir daire biçiminde olduğuna inanıyorlardı. Onlara göre bu 4 fil de bir kaplumbağanın sırtında duruyor, kaplumbağa ise sonsuz bir denizde yüzüyordu.
M.Ö. 4. yüzyılda Dünya’nın yuvarlak olduğuna dair delil olarak Ay tutulmasında Dünya’nın gölgesinin yuvarlak olmasını göstermiştir.
Pisagor, MÖ 590’lı yıllarda Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü ve Dünya’nın yuvarlak olduğunu ileri süren ilk kişiydi.Ancak Pisagor’un bu dediğine bilimle uğraşan kişilerin dışında inanan olmamıştı.Pisagor’dan iki yüzyıl sonra Aristo, gözlemleri sonunda Dünya’nın yuvarlak olduğunu kanıtladı.
Biruni, 972-1050 yılları arasında Dünya’nın küre şeklinde olduğunu yer çekiminin varlığını
ortaya koydu. Türk bilim adamı Biruni yaklaşık 1000 yıl önce Dünya’nın şeklinin küreye benzediğini söylemiştir.
Macellan, Dünya’nın çevresini dolaşan ilk denizcidir.
Yerkürenin yuvarlak olduğunu Avrupalılardan ilk açıklayanlar Kopernik(1540) ve Galile (1640)dir. Günümüzde gelişen bilim ve teknoloji sayesinde Dünya, Güneş ve Ay’ın gerçek şekli ve büyüklükleri hakkında bilgiler ediniyoruz. Hatta bunların ve diğer pek çok gök cisminin resimleri çekilebilmektedir. İnsanlar rasathaneler kurarak Dünya, Güneş, Ay ve diğer gök cisimlerini
incelerken çok gelişmiş teleskoplar kullanmaktadır. Bazı teleskoplar ise uzay mekikleri ile
uzaya gönderilerek uzayda gözlemler yapılmasını sağlamıştır.uzayda bulunan uydu ve
teleskoplardan, gök cisimlerin daha detaylı ve net görüntüleri elde edilmektedir.
Uydu: Herhangi bir bölgeden gönderilen sinyalleri, üzerinde bulunan elektronik devrelerden geçirerek, almış olduğu sinyali istenilen bölgelere değişik frekans bantları aralığında gönderen ileri teknoloji ile hazırlanmış cihazlarıdır. Uyduların çektiği fotoğraflara bakıldığında Dünya, Güneş ve Ay’ın küreye benzer şekilde oldukları görülmüştür.Güneş, büyük bir sarı topa benzer. Ay, bir ışık kaynağı değildir. Güneşten aldığı ışığı yansıtır. Ay, tamamının görüldüğü dönemde büyük parlak bir top gibidir. Dünya, Güneş ve Ay’ın şekilleri birbirine benzer. Ancak büyüklükleri birbirinden çok
farklıdır.
Dünya ve Ay büyüklük bakımından kıyaslandığında, Dünya’nın çapının Ay’dan yaklaşık olarak dört kat daha büyük olduğu görülür.Hacim olarak düşünüldüğünde Dünya, Ay’dan yaklaşık olarak 64 kat daha büyüktür. Yani Dünya’nın içerisine 64 tane ay sığabilir. Güneş’in çapı, Dünyanın yaklaşık 109 katıdır. Bu durumda Güneş, Dünya’dan yaklaşık bir milyon katbüyüktür diyebiliriz.Güneş içerisine ise yaklaşık olarak bir milyon tane Dünya büyüklüğünde cisim sığabilir.
Hangisi Daha Uzak?
Güneş ve Ay’ın büyüklükleri çok farklıdır, fakat Dünya’dan bakınca onları yaklaşık olarak aynı büyüklükte görürüz.Bunun nedeni Ay’ın bize yakın, Güneş’in ise bizden çok uzakta olmasıdır.
Cisimler uzaklaştıkça küçük, yaklaştıkça büyük görünür. Ay Dünya’dan yaklaşık olarak 380.000 km uzaklıktadır. Güneş ise 150 milyon kmuzaklıktadır.
Dünya’nın Şekli
Güneş Sistemi’ndeki gezegenlerden biri olan Dünya Güneş’e olan uzaklık bakımından
üçüncü sırada yer alır. Dünyamız ekvatorda şişkin kutuplarda basıktır. Dünya’nın bu özel şekline geoid denir. Dünya’nın bu şekli kazanmasında kendi ekseni etrafındaki dönüşü neden olmuştur. Dünya'mızı ortadan yatay olarak iki eşit parçaya ayıran çizgiye ekvator denir. Kuzeyindeki parçayaKuzey Yarım Küre, güneyindeki parçaya Güney Yarım Küre denir.
Dünya’nın Şeklinin Sonuçları:
Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklığının azalması,
Ekvatordan kutuplara doğru yer çekiminin artması,
Ekvatordan kutuplara doğru cisimlerin ağırlıklarının artması,
Dünya üzerindeki bir noktadan hareket eden bir kişinin hep aynı yönde giderek, hareket noktasına ulaşması.
Dünya’nın bir yarsında gündüz, diğer yarısında gece yaşanması,
Yerden yükseldikçe görüş açısının genişlemesi,
Güneş ışınlarının düşme açısının, ekvatordan kutuplara doğru küçülmesi.
DÜNYA VE AY’IN HAREKETLERİ
1. Dünya Yerinde Duramıyor:
Dünya’nın Kendi Ekseni Etrafındaki Hareketi:
Dünya, Güneş’ten aldığı ışıkla aydınlanır. Fakat Dünya’nın küresel bir şekli olduğu için her tarafı aynı anda ışık almaz. Bu nedenle Dünya’nın Güneş’i gören yüzü aydınlık, görmeyen yüzü ise
karanlık olur.Dünya, batıdan doğuya doğru döner. Bu yüzden doğusu batısından daha önce
aydınlanır. Dünya sürekli olarak kendi etrafında döner. Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüş yapması bir gün olarak kabul edilir. Buna göre Dünya’nın kendi etrafında bir tam dönüşü 24 saat
sürmektedir. Gece-gündüz süreleri her zaman birbirine eşit değildir. 21 Mart ve 23 Eylül’de gece-gündüz süreleri birbirine eşittir. Ekvatorda ise gece ve gündüz süreleri her zaman eşittir. Ekvatordan uzaklaştıkça gece, gündüz süreleri değişir
Dünya’nın bir tarafında devamlı gündüz diğer tarafında ise devamlı gece yaşanırdı.
Dünya döndükçe karanlık olan kısımlar aydınlığa doğru, aydınlık kısımlar karanlığa doğru
yaklaşır. Gün içinde Güneş de farklı yerlerde duruyormuş gibi görünür. Bunun nedeni Dünya’nın kendi etrafında dönmesidir.
Dünya’nın Güneş Etrafındaki Hareketi:
Dünya’mız bir taraftan kendi etrafında dönerken bir yandan da Güneş’in etrafında dolanır. Dünya’nın Güneş etrafında dolanırken yaptığı hareket, kendi etrafındaki hareketi gibi dairesel harekettir. Ancak Güneş’in etrafında dolanırken izlediği yol tam daire şeklinde değildir. Dünya, Güneş’in etrafında dönerken, ekseninin eğik olması nedeniyle mevsimler oluşur. Dünya’nın Güneş etrafındaki bir tam dolanımı 1 yıl kabul edilir.Dünya’nın Güneş etrafındaki tam bir dönüşünde yıl ve mevsimleroluşur. Dünya’nın Güneş etrafındaki dolanımına dönme ya da devir adı verilir.Bu hareket tamamlandığında Dünya kendi etrafında 365 defa döner. Bu nedenle bir yılda 365 gün yaşanır. Bu süre içinde 12 ay, 52 hafta vardır. Dünya Güneş etrafındaki bir tam dolanımını 365 gün 6 saat sürer. Dört yılda bir bu 6 saatlik süreler 1 gün olur. O yıl şubat ayı 29 gün çeker. 366 gün yaşanan bu yıla artık yıl denir. Gün ve yıl, doğa olayları sonucu oluşur.
2. Ay’ın Hareketleri:
Ay, Dünya’nın tek doğal uydusudur. Dünya’ya en yakın gök cismidir. Yüzeyi göktaşı çarpmalarına
bağlı olarak çok sayıda kraterle kaplıdır. Dünyamız gibi Ay’ında hareketleri vardır. Dünya’nın hem kendi etrafında hem de Güneş’in etrafında döndüğünü öğrenmiştik.
Ay’ın üç çeşit hareketi vardır:
1. Kendi etrafında dönüşü,
2. Dünya’nın çevresindeki dönüşü,
3. Dünya ile birlikte Güneş’in çevresindeki dönüşüdür.
Dünya’dan bakıldığında Ay’ın daima hep aynı yüzü görülür. Diğer yüzünü göremeyiz. Bunun sebebi Ay’ın Dünya etrafındaki dolanım süresi ile kendi etrafındaki dönme süresinin (29,5 gün) eşit
olmasıdır. Ay’ın etkisi Dünya’daki deniz ve okyanus sularının alçalıp yükselmesine sebep olur. Bu
olaya gelgit (med-cezir) adı verilir.Gelgit olayından yararlanarak enerji üretmek mümkündür.
Dünya ile birlikte Güneş’in çevresindeki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Ay, Dünya etrafındaki dönüşünü 27 gün 7 saatte (yaklaşık 28 günde) tamamlar. Ay’ın kendi etrafındaki tam bir dönüşü ise 29,5 gündür.Ay, Güneş ve Dünya gibi küre biçimindedir. Ay, Güneş’ten aldığı ışığı yansıtır. Ay ısı ve ışık kaynağı değildir. Ay’ın bir ısı ve ışık kaynağıolmadığının ispatı, ay’ın Güneş gibi her zaman bir bütün olarak görünmemesidir.
AY’IN EVRELERİ
Ay’ın, Dünya ile birlikte Güneş çevresinde dönüşü sırasında ışık alan yüzü farklı şekillerde görünür. Bu farklı görünümlerine Ay’ın evreleri denir.Ay’ın evreleri, Ay’ın Dünya etrafında
dönmesi sonucu oluşur. Ay, Dünya etrafındaki dönüşü sırasında belli şekillerde görülür. Bu görünümler aynı sırayı izler. Ayın dört ana evresi vardır. Ana evreler yaklaşık 7 günlük sürelerle gözlenir.
1. Yeni Ay Evresi:
Ay, Güneş ile Dünya arasındadır. Güneş, Ay’ın Dünya’dan görünmeyen yüzünü aydınlatır. Bu durumda Ay’ı göremeyiz. Ay’ın karanlık yüzü Dünya’ya dönüktür.
2. İlk Dördün Evresi:
Ay’ın Dünya’ya bakan kısmının sağ yarısı görünür. Yeni aydan 7 gün sonra oluşur. Ay’ın görünümü D harfi şeklindedir.
3. Dolunay Evresi:
Ay’ın Dünya’ya bakan yüzü tamamen aydınlanmıştır.Bu nedenle parlak bir daire şeklinde görünür.Bir başka deyişle Ay’ın Dünya’ya bakan yüzünün tamamı görünür. Yeni ay evresinden 14 gün sonra oluşur.
4. Son Dördün Evresi:
Bu devrede Ay; Dünya etrafındaki dönüşünün ¾ ‘ünü tamamlar. Ay, şişkin tarafı sola dönük yarım daire (ters D) şeklinde görünür. Bu evrede ilk dördünde görünen taraf karanlıktır. Yeni ay evresinden itibaren takip edildiğinde, Ay’ın görünümündeki bazı değişikliklerden sonra eski şekline döndüğü görülür Yeni ay evresinden sonra Ay’ın dünya’dan görünen yüzü aydınlanmaya başlar. Sonra Dünya’dan görünen yüzün yavaş yavaş tümü aydınlanır, dolunay evresine girer. Dolunay evresinden sonra görünen yüz sağdan yavaş yavaş kararır, son dördün evresine girer.
Ay; Dünya etrafındaki dönüşünü tamamladığında görünen yüzün tümü karanlık
olur ve yeni ay evresine girer. Dolunay evresinden sonra Ay’ın aydınlık
yüzeyi yeni aya kadar küçülür. Bayrağımızdaki hilâl şekli son dördün ile yeni ay evreleri arasında görülür.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder