Kan Gruplari Videolu Konu Anlatimi

Kan Grupları from Ali DAĞDELEN

KAN GRUPLARI, KAN GRUPLARININ ÖZELLİKLERİ, UYUMLARI, KAN NAKLİ NASIL OLUR? (FEN VE TEKNOLOJİ DERSİ KONU ANLATIM)

Yaralanma ve cerrahi müdahaleler sonucu bir kişi çok fazla kan kaybederse, o kişiye kan nakli yapılabilir. Verici olarak adlandırılan sağlıklı kişiden alınan kan, hastanın toplardamarlarından birine verilir. Vericinin yarım litre kadar kan kaybetmesinin sağlık açısından zararı yoktur.

Kan nakli yapılacak kişi, herkesten kan alamaz. Bunun sebebi kan uyuşmazlığıdır. Alıcı ve vericiler aynı anda birbiriyle uyuşan kan gruplarına sahip olmalıdır. Eğer bu sağlanmazsa alıcı ve vericinin kanları etkileşerek alyuvarların çökelmesine neden olur ve kan damarları tıkanır. Bu durum alıcının ölümüyle sonuçlanır.

İnsanlarda A, B, AB ve 0 olmak üzere 4 çeşit kan grubu vardır. Kan grupları alyuvarların yüzeyinde bulunan antijenleregöre belirlenir. Ayrıca her grubun kan plazmasında kendine has antikorlarıvardır.

A Kan Grubu: Alyuvarlarında A antijeni, kan plazmasında ise anti-B antikoru (B çökelticisi) bulunur.

B Kan Grubu: Alyuvarlarında B antijeni, kan plazmasında anti-A antikoru (A çökelticisi) bulunur.

AB Kan Grubu:Alyuvarlarında hem A hem B antijeni bulunur. Kan plazmasında ise çökeltici madde yoktur.

0 Grubu: Alyuvarlarında hiç antijen taşımazlar, kan plazmasında ise hem anti-A hem anti-B antikorları (hem A hem B çökelticisi) bulunur.

·    Bir insan kanında hangi antijen varsa o kan grubundandır.

·    Kişi asla aynı harfli antijen ve antikoru taşımaz veya kendi antijeniyle aynı harfli     antikor taşıyan kişiden kan alamaz. Aksi halde kanda çökelme olur, kan damarları tıkanır ve alıcı ölür.  Örneğin;

Kan Alış- Verişi

Bir kişinin kan grubu, bir damla kanını anti- A ve anti- B serumuyla karıştırarak saptanır. Kişi AB grubundaysa her iki serumda da çökelme olur. 0 kan grubu hiçbir serumda çökelmez. A kan grubu yalnızca anti- A serumunda, B kan grubu yalnızca anti- B serumunda çökelir.

Kan uyuşmazlığında ikinci bir etken daha vardır, bu da, kanda Rh faktörü olarak adlandırılan antijeni bulundurma durumudur. Kanı Rh faktörüne göre de 2 gruba ayırabiliriz:

1.Rh (+)→ Kanın yapısında Rh antijeni bulunduranlar bu grubu oluşturur.

2.Rh  (-) → Kanın yapısında Rh antijeni bulundurmayanlar bu grubu oluşturur.

Kan grubu Rh (+) olan bir kişi kan grubu Rh (-) olan bir kişiye kan veremez.

O halde:

Rh (+) , Rh (+) ‘ya kan verebilir.

Rh (+) , Rh (-)  ‘ye kan veremez.

Rh (-) ,  Rh (+) ’ya kan verebilir.

Rh (-) ,  Rh (-) ‘ye kan verebilir.

Kan Uyuşmazlığı Ve Özellikleri

Bebeğin kan grubu faktörlerinden bazıları annenin kan grubu faktörleri ile uyuşmuyorsa, bebeklerde kan uyuşmazlığı denilen, genellikle doğumdan hemen sonra kansızlık ve sarılık yapabilen bu hastalık görülebilir. Bu hastalık nedeniyle oluşabilecek kansızlık ve sarılık bebekte ağır hastalıklara veya zeka geriliğine neden olabilir. Kan uyuşmazlığı genellikle ilk gebelik sırasında görülmez. Doğumlardan hemen sonra bu hastalık için koruyucu aşının anneye yapılması ile sonraki gebeliklerde koruma sağlanır. Büyüklüğü 7 haftayı geçen her gebeliğin sonlanmasında da (örneğin kürtajlar ve düşükler) bu aşı ihmal edilmemelidir.

           

Kan Uyuşmazlığı Nasıl Oluşur?

Bebeğin kan grubu özellikleri anne karnında yaklaşık 7 haftalıkken diğer her türlü kalıtımsal özellik gibi baba ve annenin kan gruplarının birleşmesinden oluşacaktır. Her insanın kan gruplarını oluşturan genler bir çifttir ve bu iki genin ortak çalışması ile kan grubu belli olur. Bu genler tek başlarına "A", "B" veya "O" gruplarıyla Rh "+" veya "-" faktörlerini ayrı olarak taşırlar. Örneğin kan grubu "Rh(+)" olarak bulunan bir kişinin genleri "(+)-(-)" veya "(+)-(+)" biçiminde oluşmuş olabilir.

Bebekler anne ve babaya ait genlerden (toplam dört gen) gelen bilgilere göre rastlantısal olarak alırlar, bu yüzden kan grupları anne-babadan farklı olabilir. Bu biçimde örneğin babasının kan grubu "Rh(+)" ve annesinin kan grubu "Rh(-)" olan bir bebeğin kan grubu "(+)-(-)" veya "(-)-(-)" olabilir. Aynı anne-babadan doğmuş diğer bebekler de baba veya annenin her seferinde başka genlerini alabileceğinden başka bir kan grubuna sahip olabileceklerdir. Böylece aile içinde kardeşlerin kan grupları oldukça farklı olacaktır. (Lütfen yandaki grafiği inceleyin)

Annenin kan grubu Rh negatif veya O grubu ise ve annenin bebeğinin kan grubu farklı olursa "kan uyuşmazlığı" vardır denir. Bebek kan grubundaki Rh faktörü de A, B ve O grupları gibi baba ve anneden gelen genlerdeki bilgiye göre saptanır. Annesi Rh negatif ve babası Rh pozitif olan bebeklerin kan grubu Rh pozitif olursa, bu kan grubu anneninkinden farklı olduğu için kan uyuşmazlığı riski vardır. Fakat daha az sıklıkla bebeğin babası Rh pozitif olsa bile bebek Rh negatif olabilir. Bu durum ancak doğumda anlaşılır ve bu durumda kan uyuşmazlığı oluşmayacaktır. Özet olarak anne kan grubu Rh negatif veya "O" ise ve babadan gelen genler yüzünden bebeğin kan grubu Rh pozitif veya "A", "B" veya "AB" ise bu durumda kan uyuşmazlığı hastalığı beklenmelidir. Özellikle Rh uygunsuzluğu önemlidir, yani daha ağır sarılık ve kansızlıklara neden olabilir. Bu yüzden Rh uygunsuzluğu durumlarına çok dikkat edilmelidir. Annenin Rh pozitif ve babanın Rh negatif olduğu durumlarda kan uyuşmazlığı oluşmayacaktır.

Kan grubu uyuşmazlığı olan gebeliklerde, anne karnında ve özellikle doğum sırasında bebeğe ait kan hücreleri anneye plasenta (halk arasında "bebeğin sonu" denilen organ) yoluyla geçebilir. Bu geçiş sonrasında annede bebeğin kan hücreleri yabancı bir madde olarak algılandığından bazı bağışıklık sistemi maddeleri (yani antikorlar) salgılanır. Bu maddeler bebeğe yine plasenta yoluyla geçerek bebeğe ait kan hücrelerini parçalar. İlk doğum sırasında oluşan bu maddeler bebek doğmuş olduğundan etkileyemez. Fakat daha sonraki gebelikler sırasında anne vücudunun bağışıklık sistemi yeniden çalışmaya başlar. Daha anne karnındayken bebeğe geçen bu maddeler bebek kan hücrelerini parçalamaya başlar. Böylece "etkilenmiş kan uyuşmazlığı" durumu oluşur.

Kan Uyuşmazlığının Önlenmesi

Kan uyuşmazlığı hastalığı, aşı yaptırmayan ailelerde özellikle 3–4 doğumdan sonra her bebekte görülmeye başlar. Kan uyuşmazlığının böylece anne vücuduna bir kez yerleşmesinden sonra tedavisi yoktur. Bu nedenle koruyucu önlemler almak çok gereklidir. Kan uyuşmazlığı tipine göre belirtiler ve önleyici tedbirler farklıdır. ABO gruplarına ait uyuşmazlık daha hafif geçer fakat Rh uygunsuzluğu çok ağır hastalıklara neden olabilir. Doğum öncesi izlemeler sırasında her gebe kadının kan grubu doğumdan önce öğrenilmelidir. Rh negatif bulunan annelerin eşlerinin kan grupları da öğrenilerek kan uyuşmazlığı açısından önlem alınmalıdır. Günümüzde yapılan uygulama ile 28 haftalık gebelik sırasında ve bebek kan grubu Rh pozitif olarak bulunursa doğumdan hemen sonra gerekli olan aşının yapılmasıyla bu hastalık neredeyse tamamıyla önlenebilmektedir. ABO kan grubu uyuşmazlığı belirtileri bebeklerde çok hafif görülür ve bununiçin pratikte aşı yapılması gerekmez.

Kan uyuşmazlığı aşılarının yapılmaması daha sonraki gebeliklerde sorunlar çıkmasına neden olabilir. Böyle oluşan bazı ağır durumlarda bebekler anne karnında kaybedilebilmektedir. Ağır kan uyuşmazlığı hastalığı durumlarında anne karnındaki bebekte kansızlık, sarılık, vücudunda su toplanması gibi belirtiler oluşur. Bebek doğduğu anda sarıdır. Bu bebeklerin tedavisi fototerapi (Işın tedavisi) veya kan değiştirilmesi ile yapılmaktadır. Fakat uzun süreli ağır sarılık durumları bebek beyninde ve diğer organlarında geri döndürülemeyen ağır zedelenmelere neden olabilir.