Yeryüzünün farklı mevsimlerde ısınma, kara ve denizlerin dağılışına göre basınç merkezleri de değişme gösterir. Genel bir ifade ile yeryüzünün sıcak olan kesimlerinde havanın ısınarak yükselmesi ile alçak basınç meydana gelir. Soğuk bölgelerde ise havanın soğuyarak yoğuşması sonucunda yüksek basınç merkezleri oluşur. Subtropikal sıcak havanın yerleştiği subtropikal kuşakta dinamik kökenli yüksek basınç hücreleri bulunur.
Kara ve denizlerin farklı olarak ısınması, özellikle Kuzey Yarım Küre’de kara ve okyanuslar arasındaki basınç şartlarını önemli ölçüde etkiler. Nitekim kış mevsiminde kara kütleleri üzerinde hava kütlesinin aşırı olarak soğumasına bağlı olarak Kanada ve Sibirya’da yüksek basınç merkezleri, buna karşın Atlas Okyanusu’nda İzlanda ve Pasifik’te Aleut alçak basınç merkezleri oluşur.
Yazın ise karaların aşırı ısınmasına bağlı olarak Asya ve Kuzey Amerika üzerinde âdeta ekvatoral bölgeyi andıran alçak basınç, Atlas ve Büyük okyanusları üzerinde ise Azor ve Hawaii yüksek basınç merkezleri meydana gelir. Bilhassa kış durumunda aynı enleme tekabül eden okyanuslar üzerindeki alçak basınç merkezleri bulutlu ve yağışlı iken, yüksek basınç merkezlerinde hava sakin ve açıktır.
Basınç etmenleri
Hava basıncı çeşitli etmenler altında değişiklik gösterir.
Sıcaklık (Termik Etken)
Basıncı en çok etkileyen etmen sıcaklıktır. Sıcaklığın günlük mevsimlik değişimine bağlı olarak basınç değişir. Isınan hava genleşerek yükselir. Gazların seyrelmesi nedeniyle basınç düşer ve alçak basınç alanı oluşur. Soğuyan havada gaz molekülleri sıkışarak ağırlaşır. Ağırlaşan gazlar yeryüzüne doğru yığılır ve yüksek basınç alanı oluşur.
Mevsim:
Mevsimlerin basınç üzerindeki etkisi ılıman kuşakta belirgindir. Yaz aylarında ısınmanın etkisiyle karalar alçak basınç, denizler ise yüksek basınç alanıdır. Kışın ise denizler alçak basınç, karalar yüksek basınç alanıdır. Bu durum sıcaklığın basınç üzerindeki etkisini kanıtlar.
Rüzgarın hızı; Hava kütlesinin bir saniyede kaç metre ilerlediğini ifade eder. Anemometre rüzgarın hızını ölçer.
Rüzgarın Hızını Etkileyen Faktörler
• Merkezler arasındaki basınç farklılığı ; basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı da artar.
• İki basınç merkezi arasındaki mesafe ; mesafe az ise rüzgar şiddetli eser.
• Yeryüzü şekilleri ve sürtünme ; rüzgarlar dağlar arasında, vadilerde ve boğazlarda hızlı eserler.
• Yeryüzünde yükseldikçe rüzgarın hızı artar.
Rüzgarın hızı arttıkça ;
1. Buharlaşma artar,
2. Toprak erozyonu artar,
3. Dalga yükseltisi artar,
4. Nisbi nem azalır.
Rüzgarın Sapması; Dünyanın batıdan doğuya doğru dönmesinden dolayı rüzgarlar KYK'den hareket yönünün sağına, GYK'de hareket yönünün soluna sapar.
• Rüzgarı saptıran bu güce koriyolis etkisi denir.
• Koriyolis etkisi ekvatordan kutuplara doğru artar.
Rüzgarın Sıcaklığı ve Nemliliği;
• Karadan esenler; Yazın sıcak, kurudur. (bağıl nemi düşüktür) Kışın soğuk, kurudur.
• Denizden esenler; Yazın serin, nemlidir. (Bağıl nemi artırır) Kışın ılık, nemlidir.
• Yüksek enlemlerden esenler; soğuk olur
• Alçak enlemlerden esenler; sıcak olur
Rüzgarın Yönü; Bulunduğumuz yere göre rüzgarın geldiği yöne rüzgar yönü denir.
• Rüzgarın Yönünü Etkileyen Faktörler;
1. Basınç merkezinin yeri
2. Dünyanın günlük hareketi
3. yer şekillerinin uzanışı
4. dünyanın yörünge hareketi
Bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yön o yerdeki yeryüzü şekillerinin uzanış yönüne bağlıdır.
Rüzgarın frekansı; Rüzgarın belli bir sürede esiş sayısını belirler. Rüzgar gülü bölgenin belirli sürelerde aldığı rüzgar yönlerini gösterir.ve sıcaklığın basınç üzerindeki etkisini kanıtlar.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder