Kuvvet ve Hareket Konusu Anlatımı ve Ders Özeti 4. Sınıf Fen Bilimleri

KUVVET VE HAREKET

Cisimleri iterek ya da çekerek onlara kuvvet uygulamış oluruz. İtme ve çekmenin birer kuvvet olduğunu 3. sınıfta öğ­renmiştik.

  

Varlıkları hareket ettiren, durduran, şeklini değiştiren veya yönünü değiştiren itme ve çekme etkisine kuvvet denir. Bir cismi iterek veya çekerek hareket ettirebiliriz.

Kuvvetin, duran cismi hareket ettirebildiğini, hareketli cisimleri hızlandırabildiğini, yavaşlatabildiğin veya onların hareket yönlerini değiştirir.

Hareket hâlindeki bir cisme hareketi yönünde kuvvet uygulandığında cisim hızlanır. Örneğin bebek arabasını iten bir anne, hareketi yönünde arabaya daha fazla kuvvet uygularsa arabayı hızlandırır.

Hareketli bir cisme, hareket yönüne zıt yönde uygulanan kuvvet, cismin yavaşlama­sına neden olur.

Hareketli cisimlere farklı yönde bir kuvvet uygulanarak bu cisimlerin hareket yönleri değiştirilebilir.

Kuvvet cisimlere etki ederek onların hareketini;

*  Hızlandırır,                 *  Yavaşlatır,

*  Durdurur,                   *  Yönünü değiştirir

*  Döndürür

KUVVETİN ETKİLERİ

1 – Hızlandırma Etkisi: Kuvvet uygulayarak hareket halindeki bir cismin hareketi hızlandırılabilir.

Bunun için cismin yönünde uygulanan kuvvet arttırılmalıdır.

Örnek :  Hareket halindeki bir otomobilin gaz pedalına basınca otomobil hızlanır.

2 – Yavaşlatma Ve Durdurma Etkisi: Hareket halindeki bir cisme, hareket yönüne zıt bir kuvvet

uygulanırsa cismin yavaşlamasına, hatta durmasına neden olur.

Örnek :  Sürtünme kuvveti cismin yavaşlamasına ve durmasına neden olan cismin hareketi ile zıt

yönlü kuvvettir.

3 – Yön Değiştirme Etkisi: Hareket halindeki bir cisme hareket yönünden farklı bir yönde ve hareketine neden olan başka bir hareket uygulanırsa, hareket yönünün değişmesine neden olur.

 4 – Döndürme Etkisi:

*  Bisikleti sürmek için pedala basarak tekerleği hareket ettirirken

*  Kapıyı açmak için kapı kolunu çevirirken

  

*  Otomobil direksiyonunu dondurup tekerleklerin yönünü değiştirirken

*  Tornavida ile vidaları sıkıştırırken kuvvetin döndürme etkisinden yararlanırız.

KUVVETİN CİSİMLERİN  ŞEKLİNE  ETKİSİ

         Kuvvet cisimlerin şekillerinde;

*   Bükme

*   Sıkma

*   Germe

*   Vurma yoluyla değişiklik yapılabilir.

*  Oyun hamuruna parmağımızla bastığımız yerde parmağımızın izi kalır, sekli değişmez.

*  Bir lastiği iki ucundan çektiğimizde lastik uzar (germe)

*  Plastik cetveli büktüğümüzde cetvel eğilir. (bükme)

*  Süngeri avucumuzda sıkıştırdığımızda büzülür.

Bütün bunlar kuvvetin sekil değiştirmesine örnektir.

Kuvvetin etkisiyle şekil değiştiren cisimlerden bazıları, kuvvetin etkisi ortadan kalktı­ğında eski şekline geri döner. Böyle cisimlere esnek cisim denir. Paket lastiği, yay ve sünger bu cisimlere örnek olarak verilebilir

Kuvvetin etkisi ortadan kalktığında bazı cisimler eski şekline dönmez. Böyle cisim­lere de esnek olmayan cisimler denir. Vur­duğumuz yumurtadaki ve büktüğümüz teldeki şekil değişikliği kalıcıdır. Çünkü bakır tel ve yumurta esnek olmayan cisimlerdir.

 HAREKET NEDİR ? 

       Bir cismin sabit kabul edilen bir noktaya göre yerinin değişmesine hareket denir.
      Bir varlığın başka bir varlığa göre yer değiştirmesine hareket denir.

       Bir cismin bulunduğu yere konum denir.

      Cisimlerin konum değiştirmelerini yer değiştirme veya hareket denir.

HAREKET ÇEŞİTLERİ 

        Hareketli varlıkların hareketi, hareketin yörüngesine ve hızına bağlı olarak iki grupta incelenir.

A – Yörüngelerine göre Hareket Türleri
       Cisimlerin hareketleri boyunca izledikleri yola yörünge denir.
1 – Doğrusal Hareket : Düz bir yol üzerinde yer değiştiren cisimlerin yaptığı harekete denir.

Doğrusal  hareket

Örnek :

*  Arabanın düz yolda ilerlemesi,

*  Bir çocuğun düz bir yolda koşması.

Yere düşmekte olan bir cismin hareketi.
                                                                                                 2 – Eğrisel Hareket : Eğrisel bir yol üzerinde yer değiştiren cisimlerin yaptığı harekete denir.

Eğrisel  hareket

Örnek :

*  Basketbol topunun potaya atılışı ,

*   Virajı dönen araba,

*   Fıskiyeden akan su.

3 – Dairesel Hareket : Dairesel bir yol üzerinde yer değiştiren cisimlerin yaptığı harekete denir.

Dairesel  hareket

Örnek :

*  Saat üzerinde bulunan akrep ile yelkovanın yaptığı hareket,

*  Atlı karınca ,

*   Yel değirmeninin kanatları ,

*   Hareket halindeki araba tekerleği

B – Hızlarına Göre Hareket Türleri
                                                                                                              1 – Sabit  Hızlı  Hareket : Bir cismin hızı ,hareketi süresince değişmeyip sabit kalıyorsa bu harekete denir.

Örnek :

*  Dünya’nın hareketi ,Ay’ın hareketi ,

*  Saat üzerindeki akrep ve yelkovanın hareketi

2 – Düzgün – Değişen  Hareket : Bir cismin hareketi süresince hızında artma veya azalma olmasıdır.

a –   Bir cismin hareketi süresince eğer hızı artıyorsa bu harekete  düzgün hızlanan hareket denir.

Örnek :  Durmakta olan bir arabanın harekete geçmesi.

b –  Bir cismin hareketi süresince eğer hızı azalıyorsa bu harekete düzgün yavaşlayan hareket denir.

Örnek: Hareket halindeki bir arabanın durması.

 Hareketli varlıkları

*  Çevremizdeki varlıkların bazıları hareketli bazıları da hareketsizdir.

*  Canız varlıklar hareketsizken canlı varlıklar hareketlidir.

*  İnsanlar zamandan kazanmak için hareketli varlıklar icat etmişlerdir. Bunların en önemli olanı ise tekerleğin bulunmasıdır.

*  Aynı hızla aynı yöne giden iki cisim hareketsizmiş gibi algılanabilir.

*  Dünya’nın hızının sabit olması bize hareket etmiyormuş gibi algılamamıza neden olur

Bitkilerde  Hareket

*  Yaprakları ile güneş ışığına

*  Kökleriyle topraktaki suya yönelir.

*  Bitkilerde yer değiştirme hareketi görülmez. Bitkiler yönelme hareketi yaparlar.