6. Sınıf Türkçe Yazım Kuralları Konu Anlatımı - Ders Özeti

YAZIM KURALLARI

1. Büyük Harflerin Kullanıldığı Yerler

» Cümleler büyük harfle başlar.

·         Kapıyı altmış yaşlarında bir teyze açtı.

» Cümle içinde başkasından aktarılan ve tırnak içine alınan cümleler büyük harfle başlar.

·         Babam kardeşime seslendi: “Ayşe, gelirken bıçakla çatal da getir!

» İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harfle başlar. Ancak iki noktadan sonra cümle niteliğinde olmayan örnekler sıralandığında bu örnekler büyük harfle başlamaz.

·         Size tavsiyem şu: Her zaman düzenli çalışın.

·         Rafta ne yok ki: konserveler, şekerler, kutular…

» Dizeler genellikle büyük harfle başlar.

·         Vurulup tertemiz alnından, uzanmış yatıyor.

·         Bir hilâl uğruna, ya Râb, ne güneşler batıyor!

» Özel adlar büyük harfle başlar.

» Kişi adları ve soyadları büyük harfle başlar.

» Takma adlar da büyük harfle başlar.

·         Ömer Seyfettin, Nazım Hikmet, Necip Fazıl Kısakürek…

·         Bu şiir Mehmet Akif Ersoy‘a aittir.

·         Avni (Fatih Sultan Mehmet), Demirtaş (Ziya Gökalp)

» Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, meslek adları büyük harfle başlar.

·         Kadı Mehmet Efendi, Avukat Mustafa, Zeynep Hanım…

·         Dün gece Yüzbaşı Hakan, bölüğüne tatbikat yaptırdı.

» Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle başlar.

·         Gofret, Çomar, Zeytin, Karabaş, Sarıkız…

» Akrabalık bildiren sözcükler büyük harfle başlamaz.

·         Burcu abla, Nesrin teyze, Nilgün hala…

·         Osman dayım bugün bize gelecekmiş.

» Akrabalık bildiren sözcükler başa geldiğinde veya lakap yerine kullanıldığında büyük harfle başlar.

·         Nene Hatun, Müslüm Baba, Susuz Dede…

» Hitap kelimeleri büyük harfle başlar.

» Saygı bildiren sözlerden sonra gelen ve makam, mevki, unvan bildiren kelimeler büyük harfle başlar.

·         Sayın Bakan, Değerli Öğretmenim…

·         Sevgili Öğrenciler, Değerli Kardeşim…

» Cümle içinde özel adın yerine kullanılan makam veya unvan sözleri büyük harfle başlar.

·         Uzak Doğu’dan gelen heyeti Vali, makamında kabul etti.

» Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar.

·         Beni Türk hekimlerine emanet ediniz. (M.Kemal Atatürk)

» Dil ve Lehçe adları büyük harfle başlar.

·         Her cumartesi İngilizce kursuna gidiyorum.

» Devlet adları büyük harfle başlar.

·         Bu yıl ülkemize en çok turist Almanya‘dan gelmiş.

» Din ve mezhep adları ile bunların mensuplarını bildiren sözcükler büyük harfle başlar.

·         Ünlü bir manken, evlendikten sonra din değiştirerek Hristiyan oldu.

» Din ve mitoloji ile ilgili özel adlar büyük harfle başlar.

·         Tanrı, Allah, İlah, Cebrail, Zeus, Kibele…

·         Allah‘ın emir ve yasaklarını bildirmekle vazîfeli melek Cebrail‘dir.

NOT: “Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kullanılmadıklarında küçük harfle başlar.

·         Eski Yunan tanrıları, müzik dünyasının ilahı.

» Gezegen ve yıldız adları büyük harfle başlar.

·         Güneş’in Dünya’ya uzaklığı 152.600.000 km’dir.

NOT: Dünya, güneş, ay sözcükleri gezegen anlamı dışında kullanıldığında küçük harfle başlar.

·         Güneş doğmaz oldu dünyama.

» Yer adları (kıta, bölge, il, ilçe, köy, semt vb.) büyük harfle başlar.

·         Asya, İç Anadolu, Konya, Bahçelievler…

·         Avrupa kıtası bir yarımada şeklindedir.

NOT: Yer-yön bildiren (doğu ,batı,güney,kuzey,orta…) sözcükler, tek başına ya da özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle,özel isimden önce kullanıldıklarında büyük harfle başlar.

·         Siz Doğu Anadolu’yu gördünüz mü?

·         Anadolu’nun doğusuna yılın ilk karı düştü. 

NOT: Mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak adlarında geçen “mahalle, meydan, bulvar, cadde, sokak” kelimeleri büyük harfle başlar.

·         Atatürk Bulvarı, Cumhuriyet Mahallesi, Kazım Karabekir Caddesi…

NOT: Özel ada dâhil olmayıp tamlama kuran şehir, il, ilçe, belde, köy vb. sözler küçük harfle başlar.

·         Konya ili, Etimesgut ilçesi, Uzungöl beldesi, Darıca köyü…

» Yer adlarında sonra gelen deniz, nehir, dağ, vb. tür bildiren ikinci adlar büyük harfle başlar.

·         Ağrı Dağı, Çoruh Nehri, İstanbul Boğazı, Süveyş Kanalı, Avrupa Yakası, Van Gölü…

» “Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb.” yapı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle başlar.

·         İshakpaşa Sarayı, Çankaya Köşkü, Ankara Kalesi, Galata Köprüsü, Zafer Abidesi…

·         Galata Köprüsü bir hafta boyunca trafiğe kapatılmış.

» Yer bildiren özel isimlerde kısaltma söz konusu olduğunda, yer adının ilk harfi büyük yazılır.

·         Hisar’dan, Boğaz’dan, Köşk’e…

·         Boğaz’ı seyretmenin keyfi bir başkadır.

» Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

·         Türkiye Büyük Millet Meclisi, Millî Kütüphane, Atatürk Orman Çiftliği, Mavi Köşe Bakkaliyesi,

·         Yapılan ihaleyi Yeşil İnşaat kazandı.

» Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge adlarının her kelimesi büyük harfle başlar.

·         Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği…

» Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin (tablo, heykel, beste vb.) her sözcüğü büyük harfle başlar.

·         Nutuk, Safahat, Sinekli Bakkal, Varlık, Resmî Gazete, Kaplumbağa Terbiyecisi

·         Törende Onuncu Yıl Marşı da okundu.

NOT: Özel ada dâhil olmayan “gazete, dergi, tablo vb.” sözcükler büyük harfle başlamaz.

·         Milliyet gazetesi, Türk Dili dergisi, Halı Dokuyan Kızlar tablosu

NOT: Kitap, makale, tiyatro eseri, kurum adı vb. özel adlarda yer alan kelimelerin ilk harfleri büyük yazıldığında “ve, ile, ya, veya, yahut, ki, da, de” sözleriyle “mı, mi, mu, mü” soru eki küçük harfle yazılır. Özel adın tamamı büyük yazıldığındaysa bu sözler ve ekler büyük harfle yazılır.

·         Suç ve Ceza, Leyla ile Mecnun, Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı…

·         TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI, SAVAŞ VE BARIŞ…

» Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle başlar.

·         İlk Çağ, Yükselme Devri, Millî Edebiyat Dönemi…

» Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kutlama günlerinin adları büyük harfle başlar.

·         Mayıs Atatürk’ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı, Ramazan Bayramı, Miraç Kandili,

·          

» Kurultay, çalıştay, açık oturum vb. toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi büyük yazılır.

·         Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Kitle İletişim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Bilgi Şöleni…

» Özel adlardan türetilen bütün kelimeler büyük harfle başlar.

·         Türklük, Türkçe, İstanbullu, Avrupalılaşmak…

·         Gezi boyunca Erzurumlu bir arkadaşımız bize eşlik etti.

NOT: Özel ad kendi anlamı dışında yeni bir anlam kazanmışsa büyük harfle başlamaz.

·         hicaz (Türk müziğinde bir makam)

NOT: Para birimleri büyük harfle başlamaz.

·         avro, dinar, dolar, lira, kuruş, liret…

NOT: Özel adlar yerine kullanılan “o” zamiri cümle içinde büyük harfle yazılmaz.

·         Arkadaşımla konuşurken birden o geldi.

» Belirli bir tarih bildiren ay ve gün adları büyük harfle başlar.

·         29 Mayıs 1453 Salı günü, 29 Ekim 1923, 28 Aralık…

·         YGS 12 Mart’ta yapılacakmış.

NOT: Belirli bir tarihi belirtmeyen ay ve gün adları büyük harfle başlamaz.

·         YGS martta yapılacakmış.

» Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar.

·         Giriş, Çıkış, Müdür, Vezne, Otobüs Durağı, Şehirler Arası Telefon, 3. Kat, 4. Sınıf, 1. Blok…

» Kitap, bildiri, makale vb.nde ana başlıktaki kelimelerin tamamı, alt başlıktaki kelimelerin ise yalnızca ilk harfleri büyük olarak yazılır.

» Kitap, dergi vb.nde bulunan resim, çizelge, tablo vb.nin altında yer alan açıklayıcı yazılar büyük harfle başlar. Açıklayıcı yazı, cümle niteliğinde değilse sonuna nokta konmaz.

2. Sayıların Yazımı

» Sayılar metin içerisinde yazıyla yazılır.

·         Üç ay sonra İzmir’e gideceğim.

» Saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilere ilişkin sayılarda rakam kullanılır.

·         Bugün okula saat 11.00’de gideceğiz.

NOT: Saat ve dakikalar metin içinde yazıyla da yazılabilir.

·         Saat dokuzu beş geçe…

» Birden fazla sözcükten oluşan sayılar ayrı yazılır.

·         Bir yıl üç yüz altmış beş gündür.

» Para ile ilgili işlemler ve senet, çek vb. ticarî belgelerde geçen sayılar bitişik yazılır. Buradaki amaç belgenin üzerinde sonradan değişiklik veya ekleme yapılamasını önlemektir.

·         675,53 (altıyüzyetmişbeşTL,otuzbeşKr)

» Dört veya daha çok basamaklı sayılar sondan sayılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve aralarına nokta konur.

·         Türkiye’nin nüfusu 2012 yılı sonunda 75.627.384 kişiye ulaştı.

» Dört veya daha çok basamaklı sayıların kolay okunabilmesi amacıyla içinde geçen “bin, milyon, milyar ve trilyon” sözleri harfle yazılabilir.

·         Türkiye’nin nüfusu 2012 yılı sonunda 75 milyon 627 bin 384 kişiye ulaştı.

» Sayılarda kesirler virgülle ayrılır.

·         4,56

» Sıra sayıları yazıyla ve rakamla gösterilebilir. Rakamla gösterilmesi durumunda ya rakamdan sonra bir nokta konur ya da rakamdan sonra kesme işareti konularak derece gösteren ek yazılır.

·         15. / XV. / 15’inci

NOT: Sıra sayıları ekle gösterildiklerinde rakamdan sonra sadece kesme işareti ve ek yazılır, ayrıca nokta konmaz.

·         2.’nci (yanlış)  2’nci (doğru)

NOT: Üleştirme sayıları rakamla değil yazıyla belirtilir.

·         2’şer (yanlış)ikişer (doğru)

NOT: Romen rakamları tarihî olaylarda, yüzyıllarda, hükümdar adlarında, tarihlerde ayların yazılışında, kitap ve dergi ciltlerinde, kitapların asıl bölümlerinden önceki sayfaların numaralandırılmasında, maddelerin sıralandırılmasında kullanılır.

3. Birleşik Kelimelerin Yazımı

Bitişik Yazılan Birleşik Kelimeler

» Ses düşmesine uğrayan bileşik sözcükler bitişik yazılır.

·         cumartesi (cuma ertesi), nasıl (ne asıl), niçin (ne için), kaynana (kayın ana), birbiri (biri biri)…

» “Et-“ ve “ol-“ yardımcı eylemleriyle birleşirken ses düşmesine veya ses türemesine uğrayan bileşik sözcükler bitişik yazılır.

·         kaybolmak (kayıp olmak), hissetmek (his etmek), emretmek (emir etmek)

·         Bütün gün kendinden bahsetti.

» Sözcüklerden her ikisi veya ikincisi, birleşme sırasında benzetme yoluyla anlam değişmesine uğradığında bu tür birleşik sözcükler bitişik yazılır.

·         altınbaş (kavun), karagöz (balık), aslanağzı (çiçek), tavukgöğsü (tatlı), camgöbeği (renk)

» “-a, -e, -ı, -i, -u, -ü” zarf-fiil ekleriyle “bilmek, vermek, kalmak, durmak, gelmek, görmek, yazmak” eylemleriyle yapılan fiiller bitişik yazılır.

·         yapabilmek, uyuyakalmak, gelivermek, düşmeyegör, alabildiğine, gidedurmak, düşeyazmak

» İkinci kelimesi “-an / -en, -r / -ar / -er / -ır / -ir, -maz / -mez, -mış / -miş” sıfat-fiil eklerini alarak kalıplaşan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

·         ağaçkakan, dalgakıran, gökdelen, hacıyatmaz, çokbilmiş, yurtsever, külyutmaz, hayırsever…

» Bir veya iki öğesi çekimli fiil olan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

·         külbastı, şıpsevdi, biçerdöver, çıtkırıldım, imambayıldı, dedikodu, yanardöner…

» Bir veya iki öğesi emir kipiyle kurulan kalıplaşmış birleşik kelimeler bitişik yazılır.

·         alaşağı, ateşkes, yapboz, rastgele, çekyat, kapkaç, sıkboğaz…

» İki veya daha çok sözcükten oluşmuş Türkçe yer adları bitişik yazılır. (Çanakkale, Kabataş…)

» Şehir, kent, köy, mahalle, dağ, tepe, deniz, göl, ırmak, su vb. sözcüklerle kurulmuş sıfat tamlaması ve belirtisiz ad tamlaması kalıbındaki yer adları bitişik yazılır.

·         Akşehir, Eskişehir, Taşlıçay, Elmadağ, Batıkent, Akdeniz, Yeşilırmak…

» Kişi adları ve unvanlarından oluşmuş mahalle, meydan, köy vb. yer ve kuruluş adlarında ise gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır. (Kemalpaşa, Bayrampaşa…)

» Ara yönleri belirten sözcükler bitişik yazılır. (kuzeybatı, güneydoğu…)

» Somut olarak yer bildirmeyen “alt, üst, üzeri” sözlerinin sona getirilmesiyle oluşan birleşik sözcükler bitişik yazılır.

·         ayakaltı, bilinçaltı, gözaltı, akşamüzeri, suçüstü…

» Dilimizde her iki öğesi de asıl anlamını koruduğu hâlde yaygın bir biçimde gelenekleşmiş olarak bitişik yazılan sözcükler de vardır.

·         Baş sözcüğüyle oluşturulan sıfat tamlamaları: başbakan, başkomutan, başöğretmen, başyazar

·         “başı” sözüyle oluşturulan belirtisiz isim tamlamaları:aşçıbaşı, binbaşı

·         “oğlu, kızı” sözleri:eloğlu, çapanoğlu, elkızı

·         Ağa, bey, efendi, hanım, nine vb. sözlerle kurulan birleşik kelimeler:ağabey, hanımefendi

» “Biraz, birkaç, birkaçı, birtakım, bir­çok, birçoğu, hiçbir, hiçbiri, herhan­gi” belirsizlik sıfatları ve zamirleri de gelenekleşmiş olarak bitişik yazılır.

» Ev sözcüğüyle kurulan bileşik sözcükler bitişik yazılır.

·         aşevi, bakımevi, doğumevi, gözlemevi, orduevi, huzurevi, öğretmenevi…

» Hane, name, zade kelimeleriyle oluşturulan birleşik kelimeler bitişik yazılır.

·         dershane, beyanname, haramzade…

NOT: “Eczahane, hastahane, pastahane, postahane” sözleri kullanımdaki yaygınlık dolayısıyla “eczane, hastane, pastane, postane” biçiminde yazılmaktadır.

Ayrı Yazılan Birleşik Kelimeler

» “Etmek, edilmek, eylemek, olmak, olunmak” yardımcı fiilleriyle kurulan birleşik fiiller, ilk kelimesinde herhangi bir ses düşmesi veya türemesine uğramazsa ayrı yazılır.

·         alt etmek, arz etmek, azat etmek, dans etmek, not etmek, terk etmek, var olmak, yok etmek

» Birleşme sırasında kelimelerinden hiçbiri veya ikinci kelimesi anlam değişikliğine uğramayan birleşik kelimeler ayrı yazılır.

·         Hayvan türlerinden birinin adıyla kurulanlar:köpek balığı, uğur böceği, Ankara keçisi

·         Bitki türlerinden birinin adıyla kurulanlar:çörek otu, lavanta çiçeği, kuş üzümü, yer elması

·         Nesne, eşya ve alet adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:lüle taşı, Oltu taşı, duvar saati

·         Durum ve olay bildiren sözlerden biriyle kurulan birleşik ke­limeler:açık öğretim, Ay tutulması

·         Yiyecek, içecek adlarından biriyle kurulan birleşik kelimeler:tulum peyniri, İzmir köftesi

·         Zamanla ilgili birleşik kelimeler:bağ bozumu, gece yarısı, gün or­tası, hafta başı, hafta sonu

·         Bilim ve bilgi sözleriyle kurulan birleşik kelimeler:dil bilgisi, gök bilimi

» “-r / -ar / -er, -maz / -mez ve -an / -en” sıfat-fiil ekleriyle kurulan sıfat tamlaması yapısındaki birleşik kelimeler ayrı yazılır.

·         bakar kör, çalar saat, döner sermaye, güler yüz, yazar kasa, çıkmaz sokak, görünmez kaza

» “Renk” sözüyle kurulmuş isim tamlaması yapısındaki renk adları ayrı yazılır.

·         gümüş rengi, portakal rengi, ateş kırmızısı, boncuk mavisi, limon sarısı…

» Rengin tonunu belirtmek üzere renkten önce kullanılan sıfatlar ayrı yazılır.

·         açık mavi, açık yeşil, kirli sarı, koyu mavi, koyu yeşil…

» Yer adlarında kullanılan “batı, doğu, güney, kuzey, güneybatı, güneydoğu, kuzeybatı, kuzeydoğu, aşağı, yukarı, orta, iç, yakın, uzak” kelimeleri ayrı yazılır.

·         Batı Trakya, Doğu Anadolu, Güney Kutbu, Kuzey Amerika, Güneydoğu Anadolu, Orta Asya

» Kişi adlarından oluşmuş “mahalle, bulvar, cadde, sokak, ilçe, köy vb.” yer ve kuruluş adlarında, sondaki unvanlar hariç şahıs adları ayrı yazılır.

·         Yunus Emre Mahallesi, Mustafa Kemal Bulvarı, Sütçü İmam Üniversitesi…

» “Dış, iç, sıra” sözleriyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.

·         çağ dışı, sıra dışı, yasa dışı, ceviz içi, hafta içi, yurt içi, aklı sıra, ardı sıra, peşi sıra, yanı sıra…

» “Alt, üst, ana, ön, art, arka, yan, karşı, iç, dış, orta, büyük, küçük, sağ, sol, peşin, bir, iki, tek, çok, çift” sözlerinin başa getirilmesiyle oluşturulan birleşik kelime ve terimler ayrı yazılır.

·         alt yazı, üst kat, ana bilim dalı, ön söz, ön yargı, art niyet, arka plan, yan etki, karşı görüş

» İyi dilek, karşılama ve uğurlama sözleri ayrı yazılır.“Günaydın, başsağlığı” sözleri istisnadır.

·         hoşça kal, sağ ol, hoş geldin, güle güle, Allah’a ısmarladık, hoş bulduk…

4. Kısaltmaların Yazımı

» Özel isimlerin kısaltması büyük harfle başlar ve sonuna nokta konur.

·         Alb. (albay), Prof. (profesör), Cad. (cadde)…

NOT: Noktalı kısaltmalara ek getirilecekse kelimenin okunuşu esas alınır. Ek, noktanın yanına yazılır.

·         Alb.dan, Prof.ün, yy.ın…

» Birkaç sözcükten oluşan kurum, kuruluş adları, her sözcüğünün ilk harfi alınarak kısaltılır ve her harf büyük yazılır. Ayrıca bu kısaltmalar arasına nokta konmaz.

·         TRT, PTT, DSİ, TEK (doğru) / T.R.T., P.T.T., D.S.İ., T.E.K. (yanlış)

» Birkaç sözcükten oluşan kurum ve kuruluş adlarının kısaltmaları, kullanılan harflere göre okunur. Kısaltmaya ek getirildiğinde ek, kısaltmanın okunuşuna göre, kesme işareti ile ayrılarak yazılır.

·         TDK -Te De Ke şeklinde okunur.

·         TDK’da çalışıyorum.” ifadesi yanlıştır. / TDK’de çalışıyorum.” ifadesi doğrudur.

» Bazı kısaltmalar küçük harfle yazılır ve kendilerinden sonra nokta konmaz.

·         m (metre), l (litre), g (gram)…

» Küçük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde sözcüğün okunuşu; büyük harflerle yapılan kısaltmalara getirilen eklerde kısaltmanın son harfinin okunuşu esas alınır.

·         TRT’dan (yanlış)  TRT’den (doğru) / kg’den (yanlış)  kg’dan (doğru)

5. Bazı Kelime ve Eklerin Yazımı

Bağlaç olan “da, de” ayrı yazılır ve cümleden çıkarıldığında cümlede bozulma olmaz.

 “de / da” Bağlacının Yazımı

» Bağlaç olan “da, de” ayrı yazılır. Kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olmaz.

 Durumu ona da bildirdi.

·         Kardeşi de gelecekmiş.

» “Ya” sözüyle birlikte kullanılan da mutlaka ayrı yazılır.

·         O ya da sen, biriniz benimle gelin.

NOT: Ayrı yazılan “da, de” hiçbir zaman “ta, te” biçiminde yazılmaz. “Da, de” bağlacını kendisinden önceki sözcükten kesme ile ayırmak da yanlıştır.

·         Ayrılsak ta beraberiz bundan sonra. (yanlış) – Ayrılsak da beraberiz bundan sonra. (doğru)

·         Orhan’da geldi. (yanlış) – Orhan da geldi. (doğru)

NOT: “Da, de” bağlacının bulunma durum eki olan “-da, -de, -ta, -te” ile hiçbir ilgisi yoktur. Bulunma durum eki getirildiği sözcüğe bitişik yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlenin anlamında bozulma olur.

·         Eşyaları arabada unutmuş.

·         Timsahlar, karada ve suda yaşar.

“ki” Bağlacının Yazımı

» Bağlaç olan “ki” ayrı yazılır. Cümleden çıkarıldığında cümlede bozulma olmaz.

·         Böyle de olmaz ki!

·         Erken çıkalım ki yemeğe yetişelim.

NOT: “Ki” bağlacı birkaç örnekte kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır. Bunları SOMBaHÇeMİ olarak kodlayabiliriz:Sanki – Oysaki – Mademki – Belki –a– Halbuki – Çünkü –e– Meğerki – İllaki

“mi” Soru Ekinin Yazımı

»Soru eki olan “mi” ayrı yazılır ve kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar.

·         Arkadaşlığımız bitti mi?

» Soru ekinden sonra gelen ekler, bu ekle bitişik olarak yazılır.

·         Bugün sinemaya gidebilir miyim?

» Bu ek sorudan başka görevlerde kullanıldığında da ayrı yazılır.

·         İlginç mi ilginç bir kitap.

 “ne… ne…” Bağlacının Yazımı

»Bu bağlacın kullanıldığı cümlelerin yüklemi olumlu olmalıdır.

·         Ne Almanya’da ne Fransa’da aradığı ilacı bulamadı. (yanlış)

·         Ne Almanya’da ne Fransa’da aradığı ilacı bulabildi. (doğru)

Pekiştirmelerin Yazımı

» İlk hecenin sonuna “m,p,r,s” seslerinden birinin getirilmesiyle yapılan pekiştirmeler daima bitişik yazılır.

·         masmavi, tertemiz, apaçık, yemyeşil…

» Kimi kuralsız pekiştirmeler de bitişik yazılır.

·         paramparça, güpegündüz, sırılsıklam…

» Sözcüğün ilk hecesinden özel olarak oluşturulan ikileme biçimindeki pekiştirmeler ayrı yazılır.

·         bas bas bağırmak, ter ter tepinmek, kasım kasım kasılmak…

İkilemelerin Yazımı

» İkilemeler ayrı yazılır.

·         Onunla baş başa görüşmelisiniz.

» İkilemeyi oluşturan sözcüklerin arasına herhangi bir noktalama işareti konulmaz.

·         Aşağı – yukarı üç senedir çalışıyorum. (yanlış)

·         Olanları bana tek, tek anlatmalısın. (yanlış) 

» Sözcüğün ilk sesi yerine “m” sesi getirilerek yapılan ikilemeler daima ayrı yazılır.

·         Burada kitap mitap yok.

6. Yazımı Karıştırılan Bazı Sözcükler

HATALI	DOĞRU
Ankara’lı	Ankaralı
arasıra	ara sıra
ardarda	art arda
arzetmek	arz etmek
aşcı	aşçı
ayak üstü	ayaküstü
ayırdetmek	ayırt etmek
baş vurmak	başvurmak
bir çok	birçok
bir kaç	birkaç
birarada	bir arada
bire bir	birebir
birgün	bir gün
birşey	bir şey
bu gün	bugün
buda	bu da
burda	burada
farketmek	fark etmek
harhangibiri	herhangi biri
herbiri	her biri
hergün	her gün
herkez	herkes
herşey	her şey
heryer	her yer
hiç bir	hiçbir
hiç bir şey	hiçbir şey
hiçkimse	hiç kimse
ilkönce	ilk önce
ön görmek	öngörmek
pekaz	pek az
pekçok	pek çok
peşisıra	peşi sıra
suç üstü	suçüstü
süpriz	sürpriz
şöför	şoför
terketmek	terk etmek
vaz geçmek	vazgeçmek
ve ya	veya
ya hut	yahut
yada	ya da
yalnış	yanlış
yanlız	yalnız
yanyana	yan yana

7. NOKTALAMA İŞARETLERİ

NOKTA (.)

Anlamca tamamlanmış cümlelerin sonunda kullanılır.

Bu konuyu mutlaka öğrenmeliyim.

Sözcüklerin kısaltılarak yazılmaları halinde kullanılır.

Seni bir de Dr. Ali Bey’e götürelim.

Rakamla yazılan tarihler arasında kullanılır.

15.5.1995 tarihinde anlaşma imzalandı.

Sıra bildiren “-ncı, -nci” eklerinin yerine kullanılır.

Şimdi de 2. maddeyi inceleyelim.

Saat ve dakikaların yazımında kullanılır.

Bugün 8.45‘te toplantı var.

VİRGÜL (,)

Eş görevli sözcük ve söz öbeklerinin aralarında kullanılır.

Kitaplarını, defterlerini, kalemlerini alıp gitti.

Kırmızı, güzel bir arabası vardı.

Anlamca karışan öğelerin ayrılmasında kullanılır.

Yaşlı kadının yanına yaklaştı.

Yaşlı, kadının yanına yaklaştı.

Arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.

Bu evi, çocukluğumun geçtiği yeri, asla sattırmam.

İçinde başka virgül bulunmayan sıralı cümlelerin ayrılmasında kullanılır.

Beni çağırdı, kendisi gelmedi.

Cümle içindeki ünlem bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.

Yoo, bu kadarına dayanamam!

Seslenme bildiren sözcüklerden sonra kullanılır.

Arkadaşlar, biraz beni dinler misiniz?

NOKTALI VİRGÜL (;)

Öğe sayısı fazla olan ya da cümle içinde virgül bulunan sıralı cümleler arasında kullanılır.

Öğretmen, elindeki not defterini açtı; sözlü yapacağı bir öğrenci aradı.

Bir bağlaçla birbirine bağlanan cümleler arasında bağlaçtan önce kullanılır.

Beni davet etmediniz; ama bunun için size kızmıyorum.

Aralarında nitelik farkı bulunan söz öbeklerinin ayrılmasında kullanılır.

Sözcükler isim, sıfat, zamir, zarf; edat, bağlaç, ünlem; fiil gibi gruplara ayrılabilir.

Öznenin diğer öğelerle karıştığı yerlerde kullanılır.

“Küçük; eski bir eve girdi.”cümlesinde giren “küçük”tür. Eğer virgül koysaydık bu sözcük evin sıfatı olarak da düşünülebilirdi.

İKİ NOKTA (:)

Bir cümlede açıklama yapılacaksa, açıklamaya başlamadan hemen önce iki nokta kullanılır.

Türkçe’de sözcük kökleri iki ana gruba ayrılır: İsim ve fiil.

Kavramlar tanımlanırken ya da açıklanırken kullanılır.

İsim: Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir.

Konuşma metinlerinde kullanılır.

Ahmet: Ne zaman geldiniz eve? diye sordu.

ÜÇ NOKTA (…)

Benzer örneklerin sürdürülebileceğini göstermek için kullanılır.

Bahçede elma, portakal, … daha birçok meyve ağacı vardı.

Anlamca tamamlanmamış cümlelerin sonunda kullanılır.

Bir de istediğimi almamışsa….

Söylenmek istenmeyen sözler yerine kullanılır.

Bu suçu … işlemiş olabilir.

Bir alıntının alınmayan yerleri yerine kullanılır.

Ahmet Haşim “… sözden ziyade musikiye yakın …” sözleriyle tanımlamıştır şiiri.

Sözün bir yerde kesildiğini anlatmak için kullanılır.

– Niçin gelmedin?

– Benim …

– Mazereti bırak da gerçeği söyle.

Yüklemi bulunmayan cümlelerin sonunda kullanılır.

Karşıda başı dumanlı dağlar … Yan tarafta küçük bir dere …

SIRA NOKTALAR (…..)

Şiirde alınmayan dizelerin, yazıda alınmayan bölümlerin yerine kullanılır.

Ne sitem ne korku yalnızlıktan

…..

Süslenmiş gemiler geçse açıktan

…..

dizelerindeki kafiyeleri inceleyelim.

Konuşmalarda kişinin sustuğunu göstermek için kullanılır.

– Neden geldin?

– …..

– Seni o mu çağırdı?

KISA ÇİZGİ (-)

Bir olayın başlangıç ve bitiş tarihleri arasında kullanılır.

Bu savaş 1939 – 1945 yılları arasında olmuştur.

Birbiriyle ilgili ülke ya da kavram isimleri arasında kullanılır.

Türkiye – Suriye ilişkileri biraz gergin.

Devlette yasama – yürütme – yargı organları net olarak ayrılmalıdır.

Cümle içindeki arasözlerin başında ve sonunda kullanılır.

Bu konuyu – sen de hatırlarsın – onunla konuşmuştuk.

Cümle sonunda sözcük yarım kaldığında kullanılır.

Şiir konusunda onun da benimle aynı görüşte olduğunu duyunca çok sevindim.

Eğer satır sonunda özel isim bitmiş ve ona ait olan ek diğer satıra düşmüşse, arada kısa çizgi değil kesme (‘) kullanılır.

Sizinle geçen yıl bugün yine aynı şehirde Ankara’da karşılaşmıştık .

Dilbilgisinde eklerin ve mastar halindeki fiillerin gösterilmesinde kullanılır.

“Kitapçı” sözcüğü “-çı” yapım ekini almıştır.

“Çalışkan” sözcüğü “çalış-” fiilinden türemiştir.

Osmanlıca tamlamalarda kullanılır.

Servet-i Fünun edebiyatından sonra Fecr-i Ati topluluğu gelir.

UZUN ÇİZGİ (—)

Konuşma metinlerinde, konuşmaların başında kullanılır.

– Sen de bizimle gelecek misin?

– Neden gelmeyeyim?

– Hiç, sordum sadece.

KESME İŞARETİ (‘)

Özel isimlere gelen çekim eklerinin ayrılmasında kullanılır.

“Bu konuda bir de Ahmet’in fikrini alalım.”

Eğer özel isim, yapım eki almışsa çekim ekleri kesmeyle ayrılmaz.

“Bu soruyu bir de İzmirlilere soralım.”

• Sayılara ek getirilirken kullanılır.

“Toplantı 10.45’te başlayacaktır.”

• Kısaltmalara ek geldiğinde kullanılır.

“Sorun BM’de görüşülecekmiş.”

• İki sözcüğün kaynaştırılarak söylenmesi sırasında ses düşmesi olursa ya da şiirde vezin gereği ses düşmesi yapılmışsa kullanılır.

“Acep bu yerde var m’ola

Şöyle garip bencileyin”

“Yine n’oldu da ağlıyorsun?”

• Anlamca karışan sözcüklerin yazımında kullanılır.

“Bu sorunun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.”

Cümleside altı çizili sözün “soru” mu yoksa “sorun” mu olduğu belli değil. Bu karışıklığı kesmeyle giderebiliriz.
“Bu soru’nun nasıl çözüleceğini bilmiyorum.”

cümlesinde sözcüğün “soru” olduğu açıklanmış olur.

SORU İŞARETİ (?)

• Soru anlamı taşıyan cümlelerin sonunda kullanılır.

“Sana bu haberi kim verdi?”

• Sözcüğün karşıt anlamının ifade edilmek istendiği yerlerde kullanılır.

“Burada ondan daha akıllı (?) biri var mı ki?

• Kesin olarak bilinmeyen tarihler yerine kullanılır.

“Yunus Emre (? – ?) Tekke şiirinin kurucusudur.”

TIRNAK İŞARETİ (“ ”)

• Cümle içinde başkasına ait sözlerde kullanılır.

O bana: “Şimdi sizinle gelemem.” demişti.

• Cümle içinde geçen kitap, dergi isimleri tırnak içine alınabilir.

Bu derste “Aşk-ı Memnu” romanını inceledik.

Tırnak içindeki söze ek gelirse, tırnaktan sonra gelir ve kesme kullanılmaz.

Siz bir de Haşim’in “O Belde” sini okuyun.

• Cümlede önemsenen, vurgulanmak istenen sözcükler tırnak içine alınabilir.

Benim söylediklerim “vaad” değil “gerçek”tir.

• Alıntılar tırnak içine alınarak verilir.

Yunus’un “Bana seni gerek seni” dizesi, amacını ortaya koyar.

Tırnak içindeki cümlenin içinde bir tırnak daha kullanmak gerekirse bu kez tekli tırnak (‘ ’) kullanılır.

“Haşim, şiirin yoruma açık olmasını ister ve daima ‘Şiir her okuyanda ayrı duygular uyandırmalıdır.’ der.”

PARANTEZ (AYRAÇ) İŞARETİ ( ( ) )

• Cümle içinde bir sözcüğün eş anlamlısı verilirse kullanılır.

“Bu dizede teşhis (kişileştirme) yapılmış.”

• Cümledeki herhangi bir sözcüğün açıklanması durumunda kullanılır.

“Kıbrıs konusunda iki ülke (Türkiye ve Yunanistan) hiçbir zaman anlaşamaz.”

• Cümle içinde kullanılan tarihler ya da bir sözcüğün anlamıyla ilgili noktalamalar parantez içine alınır.

“Bu öğretim yılında (1993 – 1994), devlet yine gelişmiş (?) eğitim sistemleri deneyecekmiş.”

• Yabancı sözcüklerin okunuşu parantez içinde gösterilir.

“Bacon (Beykın) ünlü bir deneme yazarıdır.”

• Tiyatro metinlerinde hareketleri anlatan bölümler parantez içine alınır.

“Kadın (başını öne eğerek): “Bilmiyorum.” dedi.

ÜNLEM İŞARETİ (!)

• Ünlem cümlelerinin sonunda kullanılır.

“Hey, bana baksana sen!”

“Yandım!”

“Aman Allah’ım!”

• Bir sözün yanında parantez içinde ünlem işareti bulunuyorsa, o söze inanılmadığını gösterir.
• “Ne kadar nazik (!) biri olduğunu göreceksin.”