Halk egemenliğine dayanan bir yönetim şekli olan demokrasilerde; yönetimi, halk çoğunluğunun istediği temsilcilerin alabilmesini sağlamak için yapılan milletvekili ya da başka temsilciler seçme işi.Seçimde, a - Seçime katılmak, b - Seçilebilmek, olmak üzere iki şekil vardır.
Seçime katılmak ; ya anayasayı yapmak, kurmak ya da anayasa tarafından yapılmış, kurulmuş olan kuvvetleri kullanmak için temsilci göstermek suretiyle malî arzu ve iradeyi göstermek yetkisine sahip olmak ve bu yetkiyi kullanmaktır.Seçilmek ; millet adına hareket etmek, ya anayasayı kurmak kudretlerini ya da anayasa tarafından düzenlenmiş ve kurulmuş olan kudretleri, millet namına kullanmak üzere seçilmektir. Böylece, halk tarafından seçilen ve zaman zaman yine halk tarafından değiştirilen temsilcilerin yönetiminde olan temsili demokrasilerde devletteki bütün kuvvet ve kudretler, birinci derecede seçmenler tarafından, ikinci derecede seçilmiş olanlar tarafından kullanılır. Bunun içindir ki, sayı bakımından çok olanlar, devlet yönetiminde kuvvet ve kudretlere sahip olurlar.
Her ülkede, seçime katılmak ve seçmek hakları, özel kanunlarla düzenlenmiş bulunmaktadır.Çeşitli seçim usulleri vardır. Bunların başlıcaları şunlardır:
1 - Vasıtalı seçim : Bu usulde iki seçim heyeti vardır. Birinci seçim heyeti, temsilcileri seçecek olan daha az sayıdaki seçmenleri seçer. Bu seçmenler de temsilcilerin seçimine katılır, iki dereceli bir seçimusulüdür. İkinci seçmen sayısının daha az olması, bunların hüküm altına alınmasının daha kolay olması sonucunu yarattığı İçin, gerçek bir temsil usulü değildir.
2 - Açık seçim : Belli temsilcileri seçecek seçmemin ,oyunu açıkta kullanması usulüdür. Seçmenin hürriyetini ortadan kaldırdığı için, seçme hakkını en
kuvvetli kısan bir usuldür. Bu bakımdan, demokrasi ile bağdaşan bir tarafı yoktur .Demokrasilerde, seçimin gizli olması bas şarttır. Seçmen vatandaş, dilediği oyu, herkes kapalı bir seçim kulübesinde, kimseden korkusu olmadan ve kimseye hesap vermeden dilediğine verebilmelidir. Çoğu ülkelerde, kapak hücrelerde seçmenin oy verme şekli uygulanmaktadır.
3 - Tekrarlı seçim: Bir seçmenin çeşitli seçim dairelerinde aynı seçime ayrı ayrı katılma usulüdür. Çeşitli seçim dairelerinde, değişik sebeplerle ilgili olan bir kimse, bu seçim dairelerinin her birinde ayrı ayrı oyunu kullanabilmektedir. Bu usul, seçimin bir hafta süre ile yapıldığı ülkelerde uygulanmaktadır. Fakat çeşitli yanlış sonuçlara sebep olduğu için kaldırılmakta olan bir usûldür.
4 - Çoğalma oylu seçim : Bir seçmenin, aynı seçim dairesinde ve aynı zamanda, birden fazla oy hakkına sahip olmasını sağlayan seçim usulüdür. Bu oy farkında, verilen vergi oranları, öğrenim dereceleri, v.b. rol oynar.
5 - Listeli seçim : Temsili demokrasilerde işin doğrusu, bütün ülkenin bir seçim dairesi sayılması ve bütün halkın oylarını birden kullanmasıdır. Fakat buna hiç bir şekilde imkân olmadığından, ülkenin, bir takım seçim bölgelerine ayrılması ve bu bölgelerden her birinin, belli sayıda temsilci seçmesi zorunluluğu meydana gelmiştir. Bu bölge bölünmesinde, birbiri ile çarpışan iki usul vardır: a - Listeliseçim, b - Tek ad üzerine seçim. Listeli seçimde, belli bir seçim dairesinde bulunan bir seçmen, o bölgenin çıkaracağı birden fazla temsilciyi, bir liste üzerine yazmak ya da, seçime katılmış olan siyasî partilerin önceden hazırladıkları temsilci sayısı kadar oy listesini kullanmak suretiyle, seçme hakkını uygular. Tek ad üzerine seçimde, bir seçim dairesinin çıkaracağı bir temsilciyi, o seçim dairesinde bulunan seçmenden seçme hakkı uygulanır.
Bu seçim usulleri ile elde edilen oylar, ya çoğunluk sistemi ne göre değerlendirilir, ya da nispi temsil sistemi ne göre değer bulur.Çoğunluk sistemi : Bir seçim bölgesinde, seçime katılmış olan partilerin, en çok oy almış olanının tam liste şeklinde temsilci çıkarması (azlık + 1) dir. Burada, azlığın bütün oyları, temsilci seçiminde değerini bulamamaktadır.
Nispi temsil : Genel oy hakkını sınırlandırmasından çok, düzenlenmesi ile ilgili bir sistemdir. Bu sistem de, çoğunluğun ezici hakkının önüne geçmek ve azlığa da hak tanımak prensibi uygulanır. Bu bakımdan nispi temsil, azlığın temsili usulü dür. Seçime katılan ve çeşitli düşünceleri temsil, eden siyasî partilerin, vatandaşlardan aldıkları oy oranında temsilciler, vatandaş çoğunluğunun getirdiği temsilciler değil; vatandaşların çeşitli düşünceler ve yönelimler içinde oy verdikleri çeşitli siyasî partilerin adaylarından meydana gelmiş temsilcilerdir. Çeşitli şekiller altında uygulanan nispi temsil sisteminin, Türkiyede 15 Ekim 1961 genel seçimlerinde uygulanan şekli şudur: Seçime katılmış olan siyasî partilerin ve bağımsız adayların adları alt alta ve aldıkları muteber oy sayıları hizalarına yazılır. Bu rakamlar önce bire, sonra ikiye, sonra üçe o çevrenin çıkaracağı, milletvekili sayısına ulaşıncaya kadar bölünür. Elde edilen paylar parti ayırımı yapılmaksızın en büyükten, en küçüğe doğru sıralanır. Millet vekilleri, bu payların sahibi olan partilere 140.000 muteberi oy pusulasının olduğu ve bağımsız adaylara, rakamların büyüklük sırasına göre tahsis olunur.
Bu usul, bir örnekle gösterildiğinde: Bir seçim bölgesi, 5 milletvekili çıkaracak olsun. Burada seçime katılmış olan dört partiden A Partisi 80.000, B partisi 30.000, C partisi 28.000, D partisi, 2.OOO oy almış bulunsun. Bu seçim bölgesi,5 milletvekili çıkaracağına göre, muteber oy sayısının bu rakama bölünmesinden elde edilen 28.000 rakamı, milletvekili seçimindeki baraj rakamıdır. Buna ulaşamayan parti, hiç bir milletvekili çıkaramaz. Bu duruma göre D partisi, hiç bir milletvekili çıkaramamaktadır. Buna karşılık, A,B,C, partilerinin aldıkları oyların bire, ikiye, üçe… bölünmesinden elde edilen sonuçlarda çıkan paylar sonucu A partisi (84.000, 42.000, 28.000.. bölümleri sonucu) 3 milletvekili, B partisi (30.000, 15.000 bölümleri sonucu) 1 milletvekili, C partisi (28.000, 14.000.. bölümleri sonucu) 1 milletvekili çıkarabilmektedir.
Türkiyede genel olarak şu seçimler yapılmaktadır : Milletvekilleri seçimi, Cumhuriyet Senatosu üyeleri seçimi, İl Genel Meclisleri seçimi, Belediye Meclisi üyeleri seçimi, şehir ve kasabalarda muhtar ve ihtiyar heyetleri seçimi, Ticaret ve Sanayi Odaları ve Ticaret Borsaları seçimi.Fakat seçim deyince, çoklukla milletvekili ve (9 Temmuz 1961 de halkoyunca kabul edilen Yeni Anayasamıza göre) Cumhuriyet Senatosu üyeleri seçimi anlaşılmaktadır.
Millet Meclisi üyeleri seçimi, Türkiyede 4 yılda bir yapılmaktadır. Son nüfusun 450 ye bölünmesi ile elde edilen rakam, milletvekili seçiminde esas olarak sayılmakta ve illerin çıkaracakları milletvekili sayısı da, il nüfusunun, milletvekili seçilmek için gerekli rakama. bölünmesi ile elde edilmektedir. Türkiyede Milletvekili seçimi tek dereceli nispi temsil sistemine göre düzenlenmiş genel, eşit ve gizli oyla yapılmaktadır. Seçmen oyunu kendisi ve tam bir serbestlikle kullanır. 15 ilde tam teşkilât kurmuş olan partiler seçime katılabilmektedirler.
İlk seçimleri 15 Ekim 1961 genel seçimlerinde yapılan Cumhuriyet Senatosu üyeleri de, tek dereceli, genel, eşit ve gizli oyla ve aynı günde yapılan bir seçimdir. Ancak, üyeler, çoğunluk sistemine göre seçilmektedirler. Cumhuriyet Senatosu üyeleri seçiminde, her il bir seçim çevresidir, İllerin çıkardıkları senato üyeleri de, kanunla gösterilmiştir. Cumhuriyet Senatosu üyesi olmak için, milletvekili olma şartlarının dışında, kırk yaşında olmak ve yüksek öğrenim görmek gereklidir.
Türkiyede ilk seçimler Abdülhamit II. nin saltanatı devrinde 26 Aralık 1876 da ilân edilen Kanunî Esası ye göre hazırlanan Talimat-ı Muvakkete gereğince 1 Mart 1876 da İstanbulda, 18 Ocak 1876 da da diğer illerde iki dereceli olarak yapıldı. Aynı yıl ikinci bir seçim daha yapıldı. Mithat Paşanın bir komisyonla birlikte hazırladığı ve 1908 seçimlerinde ilk defa uygulanan (İntihab-ı Mebusan Kanunu) Meşrutiyet ve Cumhuriyet devirlerinde bir iki ufak değişiklik görerek 1946 daki tek dereceli seçimlere kadar 70 yıl yürürlükte kaldı.
Bu kanun hükümlerine göre; Müntehibi Evvel (Birinci Seçme) olanlar tarafından her 500 kişiye 1 kişi hesabıyla Müntehibi Sanî (İkinci Seçmen) ler seçilmekte, bunlar toplanarak her ilin 50.000 erkek nüfusuna bir esasına göre tespit edilen miktarda milletvekilini seçmekte idiler. Meselâ İstanbul milletvekillerini 1300 kadar Müntehibi Sanî seçerdi.
1946 yılından itibaren de tek dereceli seçim uygulanmıştır.
Türkiye de birden fazla partinin katılması ile yapılan seçimler 1908, 1912, 1919, 1931, 1946, 1950, 1954, 1957, 1961 seçimleridir. Tek partili seçimler ise; 1876 (her iki seçime partiler henüz kurulmadığı için katılmalar olmamış, Muhafazakârlar ile Meşrutiyetçiler mücadele etmişlerdir), 1914, 1923 (Meclis hükümeti zamanı), 1927, 1935, 1939, 1943 seçimleridir. Türkiyede Muhalefet ilk defa 1911 ara seçimlerinde birleşmiş, İttihat ve Terakki Fırkasına karşı Hürriyet ve itilâf Fırkası adını almış ve kazanmıştır. Kadınlara seçme ve seçilme hakkı ilk defa 1934 de, subaylara 1961 de verilmiştir.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder