Ekfiiller - Fiilimsiler (Konu Anlattimi,Çözümlü Örnekler,Test)

EKFİİLLER - FİİLİMSİLER (Konu Anlatımı,Çözümlü Örnekler,Test) 
EKFİİL (EKEYLEM) :
Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklemleştiren ya da basit zamanlı fiilleri, bileşik za­manlı yapmaya yarayan "idi, imiş, ise ve -dir"e ekfiil denir.
Ekfiil
i(di) i(miş) i(se) —dir
Ekfiilin Ekfiilin Ekfiilin Ekfiilin
hikâyesi rivayeti şartı geniş zamanı
EKFİİLLER - FİİLİMSİLER
EKFİİL (EKEYLEM) :
Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklemleştiren ya da basit zamanlı fiilleri, bileşik za­manlı yapmaya yarayan "idi, imiş, ise ve -dir"e ekfiil denir.


Ekfiil

i(di) i(miş) i(se) —dir
Ekfiilin Ekfiilin Ekfiilin Ekfiilin
hikâyesi rivayeti şartı geniş zamanı

Ekfiilin iki görevi bulunmaktadır:
I) Basit zamanlı fiillerin sonuna gelerek on­ları bileşik zamanlı fiiler yapmak:

· Bileşik zamanın hikâyesi => Fiil + kip + idi

biliyor idim -> biliyordum (Şimdiki zamanın hikâyesi)
bilecek idim -» bilecektim (Gelecek zamanın hikâyesi)
bilir idim —> bilirdim (Geniş zamanın hikâyesi)
bilmiş idim —> bilmiştim (Miş'li geçmişin hi­kâyesi)
bilmeli idim —> bilmeliydim (Gerekliliğin hikâ­yesi)
bilse idim -» bilseydim (Dilek - şartın hikâ­yesi)

· Bileşik zamanın şartı => Fiil + kip + ise

alıyor ise alıyorsa (Şimdiki zamanın şartı)
almış ise > almışsa (Miş'li geçmişin şartı)
aldı ise -» aldıysa (Di'li geçmişin şartı)
alır ise -> alırsa (Geniş zamanın şartı)
Bileşik zamanın rivayeti => Fiil + kip + imiş
açıyor imiş ~» açıyormuş (Şimdiki zamanın rivayeti)
açar imiş —> açarmış (Geniş zamanın rivayeti)
açacak imiş -» açacakmış (Gelecek zamanın rivayeti)
açsa imiş —> açsaymış (Dilek - şartın rivayeti)

UYARI:
Ekfiilin geniş zaman biçimi olan "-dir", fiilleri bi­leşik zamanlı yapmaz; eyleme "kesinlik" ya da "olasılık" anlamı katar:
Keki kontrol et, belki pişmiştir. (Olasılık) Oturun lüfen, toplantı başlamıştır- (Kesinlik) "pişmiştir, geliyordur, susacaktır..." fiilleri bile­şik zamanlı değil, basit zamanlıdır.

II) Ad soylu sözcüklere eklenerek onları yüklemleştirir. Ad soylu sözcükler, sade­ce dört zamana göre çekimlenir:
1) Ekfiilin Hikâye Biçimi: (idi)
Üzgün idim -> Üzgündüm (Ben) Üzgündün (Sen) 'İ Üzgündü (O) Üzgündük (Biz) Üzgündünüz (Siz) Üzgündüler (Onlar)
2) Ekfiilin Rivayet Biçimi: (imiş)
Yorgun imişim -» Yorgunmuşum (Ben) Yorgunmuşsun (Sen) Yorgunmuş (O) Yorgunmuşuz (Biz) Yorgunmuşsunuz (Siz) Yorgunmuşlar (Onlar)
3) Ekfiilin Şart Biçimi: (ise)
Alır isem -> Alırsam (Ben)
Alırsan (Sen) Alırsa (O) Alırsak (Biz) Alırsanız (Siz) Alırlarsa (Onlar)
4) Ekfiilin Geniş Zaman Biçimi: (-dir)
Ekfiilin geniş zaman biçimi olan "-dir", ge­nellikle görevini yerine getirdikten sonra düşer. Hiçbir ad soylu sözcük, ekfiil almadan yüklem olamaz; fakat herhangi bir ad soylu sözcük, yük­lem olmuş ve orda ekfiil göremiyorsak, bu mutla­ka geniş zamana göre çekimlenmiş demektir:
Sorular çok kolay(dır).
Sen çocuk gibisin(dir).
Ben kararlıyım(dır).

Çalışkanım(dır)
Çalışkansın(dır)
Çalışkan(dır)
Çalışkanız(dır)
Çalışkansınız(dır)
Çalışkan(dır)lar ( Çalışkanlardır)

Ekfiilin Olumsuz Biçimi:
Ekfiillere olumsuzluk anlamı "değil" sözcü­ğüyle kazandırılır:
Film güzeldi -> Film güzel değildi.
Çocuk hastaymış -> Çocuk hasta değilmiş.
Hatalısınız(dır) -> Hatalı değilsiniz(dir).


II. SIFAT - FİİLLER (ORTAÇLAR):

Fiil kök veya gövdelerine "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -cek, -imiş" ekleri getirilerek oluşturu*lur. Bu eklerden birini alan sözcük, sıfat-fiil olma*nın yanı sıra, sıfat özelliği de göstermeye başlar.


yapılan hata 

göçer toplum 

kapanası ağızlar

anlatılmaz dert 

tanıdık yüz 

yapılacak işler

unutulmuş dostlar

söylenen söz 

güler yüzler 

öpülesi eller

görünmez kaza 

bildik çevre

taşınacak eşya

birikmiş para


Yukarıdaki örneklerde altı çizili sözler, bir adı niteledikleri için sıfat; fakat fiil olma özelliklerini yl-tirmedikleri için sıfat-fiil (ortaç) olarak adlandırılır.


Sıfat-fiiller, sıfat tamlamalarında tamlayan olarak kullanılır: 
Yüzen ev, kıyıya ulaşmıştı. 

SF(Ty) A

Sıfat Tam.


Sıfat-fiiller de adlaşmış sıfat olarak kullanıla*bilir : 
Doğru söyleyeni dokuz köyden kovarlar. Adlaşmış Sıfat-fiil


Fiillerden türeyen bütün sıfatlar, sıfat-fiil de*ğildir. Sıfat-fiil olabilmeleri için fiil anlamlarını da sürdürmeleri gerekir. Ayrıca sıfat-fiillerin olumsuzları "-me, -ma" ekleriyle yapılabildi*ği halde, sıfatların olumsuzları bu eklerle oluşturulamaz: 

Konuşan toplum Konuşmayan toplum 

Sıfat-fiil Sıfat-fiil

(olumlu) (olumsuz)

Çözülmüş sorular Çözülmemiş sorular 

Sıfat-fiil Sıfat-fiil

(olumlu) (olumsuz)

Bildik çevre Bilmedik çevre

Sıfat-fiil Sıfat-fiil

(olumlu) (olumsuz)


Gezici tiyatro

Sıfat (olumlu)

"-ma, -me" ekleriyle olum*suzu yapılamıyor.


Sıfat-fiil ekleriyle türeyen; fakat eylem anla*mını bütünüyle kaybeden, yani fiilimsi özel*liği taşımayan sözcüklerimiz de bulunmakta*dır : 
tükenmez (kalem), çekecek, dolmuş, yakacak, ye*miş, giyecek, içecek, geçmiş... gibi.


III. ZARF - FİİLLER (BAĞ - FİİLLER / ULAÇ*LAR) :

Fiil kök ya da gövdelerine "-ip, -ince, -erek, -dıkça, -madan, -alı, -dığında, -meksizin, -esiye, -(e)rken, -e ... -e, -(i)r ... -mez" ekleri getirilerek yapılır. Bağ-fiiller cümlede genellikle zarf görevi üstlenir:


Yanımıza gelip bir açıklama yaptı. (Yanımıza geldi ve bir açıklama yaptı.)

bağlayıcı unsur olmuş


Olan biteni sırıtarak anlatıyordu.

ZF (Durum)

Uyanınca beni ararsın.

ZF (Zaman)

Utana sıkıla çaldım kapıyı.

ZF (Durum)

Babam geldiğinde ben uyuyordum. 

ZF (Zaman)

Uçaktan iner inmez annemi aradım. 

ZF (Zaman)

Durmadan konuşuyor, bizi boğuyorsun.

ZF (Durum)

Emekli olalı tam sekiz yıl, uzak durdu kapalı mekanlardan.

ZF (Zaman)

Kardeşlerinin ikisini de ölesiye seviyordu.

ZF (Durum)

Bu cümle örneklerinde de görüldüğü gibi zarf-fiiller, cümlede daha çok zarf tümleci görevi üstlenmekte, eylemleri durum ya da zaman bakı*mından belirtmektedir.


ÇÖZÜMLÜ ÖRNEKLER

ÖRNEK - 1 :

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ekfiil kullanıl*mamıştır?

A) Baharla birlikte tüm çevre yeşerdi.

B) Annem, pilavı çok güzel yapardı.

C) İşlediği şalları, atkıları burada satardı.

D) Çok yorulunca birkaç saat yatardı.

E) Hafta sonunda dayısının yanına giderdi.

ÇÖZÜM:

Yukarıda verilen cümlelerde yüklemleri inceleyelim:

B seçeneğinde —> yapardı

C seçeneğinde -> satardı

D seçeneğinde -> yatardı

E seçeneğinde -> giderdi

=> yapar idi. Ekfiil

Geniş zamanın hikâyesi

=> satar idi Ekfiil

Geniş zamanın hikâyesi

3 yatar idi. Ekfiil

Geniş zamanın hikâyesi

=> gider idi. Ekfiil

Geniş zamanın hikâyesi A seçeneğinde —> yeşerdi "yeşer idi" biçimine dönüşmemektedir. "Yeşerdi" sözcüğü di'li geç*miş zaman kipiyle çekimlenmiş; ama ekfiil alma*mıştır.
Doğru cevap (A) seçeneğidir.