4. Sınıf Fen Ve Teknoloji Maddenin Değişimi - Konu Anlatımı ve Ders Özeti

 MADDENİN DEĞİŞİMİ 

DOĞAL İŞLENMİŞ ve YAPAY MADDELER

DOĞAL MADDELER

» Doğada bulunan; 
» Kendiliğinden oluşan, 
» İnsan emeğiyle değiştirilebilen, 
» İşlenilmemiş maddelere doğal maddelerdenir. Örneğin; topraktan çıkarılan madenler, süt, tuz gölünde tortulaşan tuz, ağaçtan elde edilen tahta doğal maddelerdir.

Doğal maddeler çeşitli ürünler elde edilirken ham madde olarak kullanılır. Giysilerimizde pamuk, yun ve keten ham madde olarak kullanılır. Zeytin yağının ham maddesi zeytin, ekmeğin ham maddesi buğday, benzin ve mazotun ham maddesi petroldür.

İŞLENMİŞ MADDELER

Doğal maddeler kesme, parçalama ve eritme gibi yöntemlerle işlenmiş maddeler elde edilir. Örneğin; topraktan çıkan demir fabrikalarda işlenerek tren rayı elde edilir. Tuz gölünden çıkarılan doğal tuz, işlenerek mutfak tuzuna dönüşür. Süt işlenerek süt ürünleri olan yoğurt, tereyağı gibi işlenmiş maddelere dönüşür. Tahta işlenerek mobilyalar üretilir.

YAPAY MADDELER

Doğal ya da işlenmiş maddelerin insanlar tarafından karıştırılıp birleştirilmesi ile elde edilen maddelere yapay maddeler denir. Örneğin;
» Tutkal ve talaş kullanılarak elde edilen yapay tahta (sunta),
» Petrol ürünleri kullanılarak yapılan plastik (naylon) maddeler insanlar tarafından birden fazla maddenin birleştirilmesi sonucu elde edilmiş yapay maddelerdir.

İnsan nüfusundaki artış sonucu; tüketimin artması, doğal kaynakların ihtiyacı karşılayamamasına neden olmuştur. Bu yüzden doğal maddelerin yerine yapay maddeler almıştır.

DOĞAL KAYNAKLARIN KORUNMASI

Doğada kendiliğin bulunan maddelere doğal kaynak denir. Doğal kaynaklar çok uzun zaman sürecinde oluşmuştur. Doğal kaynaklar sınırlı olduğu için değerlidir. İhtiyacımız için kullandığımız tüm maddeler (doğal, yapay ve işlenmiş) doğal kaynakların birer ürünüdür. Doğal kaynakların bilinçli kullanılması, onların tüketilmesini geciktirir. Ayrıca doğal kaynakların hızlı tüketilmesi sadece insanlar için değil tüm canlılar için tehlike oluşturur.

Örneğin; petrol ve madenler enerji ihtiyacındaki hızlı artış nedeniyle bilinçsizce tüketilmektedir. Bunun sonucu olarak doğal kaynaklar gelecek nesillere kalmamaktadır. Hava, toprak ve su hızla kirlenmektedir. Su, toprak, ormanlar, hava, doğal kaynaklarımızdan bazılarıdır. Hava, toprak ve su kirliliği;
» Canlı türlerinin azalmasına,
» Tarımsal verimliliğin düşmesine,
» Su kaynaklarının yetersizleşmesine,
» Çevre sorunlarına neden olur.

Ormanlar yok edildiğinde toprak aşınır, hava kirlenir ve yağış dengesi bozulur. Bu yüzden;
» Bilinçli bir tüketici olmalı,
» Kağıt, cam ve plastik gibi tekrar kullanılabilen atıkları geri dönüşümle üretime kazandırmalıyız.

DOĞAL OLAYLARININ MADDELERE ETKİSİ
Doğa olaylarından;
» Rüzgar,
» Akarsu,
» Yağmur,
» Sıcaklık değişimi gibi olaylar maddeyi değiştirir.

RÜZGAR
» Maddelerin yerlerini değiştirir, 
» Aşınmasına, ufalanmasına ve şekillerinin değişmesine neden olur. 
» Ekilebilen verimli toprakların sürüklenerek yok olmasına (erozyon) neden olur.

AKARSU
Akarsular kayaları ve toprakları aşındırarak uzun yıllar sonra vadileri oluşturur. Ayrıca beraberinde taşıdıkları kum, toprak, çakıl vb. maddelerle deniz ve göl kenarlarında delta oluşturur.

YAĞMUR
Şiddetli yağmur eriyen kar suları sele dönüşerek;
» Toprak ve kayaları aşındırarak şekillerini değiştirir.
» Tarım alanlarına zarar verir.
» Yolları, köprüleri, evleri vb. yıkar, mal ve can kaybına neden olur.
» Tarihi eserler ve eski yapılara zarar verir.
» Hava kirliliği durumunda, asit yağmurları oluşturarak, tarım alanına, ormanlara ve tüm canlılara zarar verir.

Yağmur suları ve rüzgarın aşındırma etkisiyle bazı bölgelerde mantara benzer ilginç yapılar oluşmuştur. Örneğin: Peri bacaları.

SICAKLIK DEĞİŞİMİ
Yüksek sıcakta ve ya ortam sıcaklığının gece ile gündüz arasında büyük farklılık gösterdiği yerlerde: Doğal ve yapay maddelerin yapıları değişir, bozulmaya uğrarlar. Örneğin; kayaçların arasında biriken su donar. Donan su kaynaçların parçalanmasına neden olur. Kaynaçlar rüzgarın ve suyun aşırması sonucu toprağa dönüşür.