Sıfatlar Konu Anlatımı - Sıfat Çeşitleri, Sıfat Çeşitlerine Örnekler

SIFAT(ÖN AD)

     Adları niteleyen veya belirten sözcüklere ‘’sıfat’’ denir. Sıfatların başlıca özellikleri şunlardır;

1-Sıfattan sonra mutlaka ad gelir; sıfat adı niteler veya belirtir.

2-Sıfat daima tekildir; çoğul eki almaz; alırsa adlaşır.

3-Sıfat, durum eklerini, iyelik eklerini almaz; alırsa adlaşır.

4- Sıfat niteliği veya belirttiği ad ile sıfat tamlaması kurar.

(SIFAT+İSİM=SIFAT TAMLAMASI)

5-Sıfatları, soyut anlamlı sözcüklerdir.

          NİTELEME SIFATLARI

    Varlıkların durumlarını, renklerini, biçimlerini, kısaca nasıl olduklarını gösteren sıfatlardır.

1-Varlıkları renk bakımından niteler.

Pembe hayaller, beyaz bulutlar, yeşil gözler…

2-Varlıkları biçim bakımından niteler.

Dar sokaklar, kısa boy, uzun çizgi…

3-Varlıkları durum bakımından niteler.

Kahraman arkadaşlar, çalışkan öğrenci, akıllı insanlar…

UYARI:

Cümle içinde  niteleme sıfatını bulmak için  isme’’nasıl?’’ sorusu sorulur.

‘’Çalışkan çocukları severim.

=nasıl çocukları? =çalışkan =niteleme sıfatı

UYARI: Pekiştirme, küçültme ve unvan(san) sıfatları  da niteleme sıfatı sayılır.

Upuzun boy, sapasağlam çocuk, sarı sarı saçlar, güçlü kuvvetli adam…

İrice ağaç, azıcık para, ekşimsi elma, sarımtırak limon…

Bayan Şevval, Deli İbrahim, Baltacı Mehmet Paşa, Bayan Ayşe…

UYARI: Niteleme sıfatları  ad  tamlamalarında da niteleme  görevi yapabilir.

Taze tavuk eti, eski dolap kapağı, değerli taşlar koleksiyonu, ağır silahlar deposu… 

        PEKİŞTİRME  SIFATLARI

    Anlamca güçlendirilmiş niteleme sıfatlarına ‘’pekiştirme sıfatı’’ denir. Pekiştirme sıfatları şöyle gerçekleşir.

A- Niteleme sıfatının başına ‘’m,p,r,s’’ getirilerek.

Beyaz çamaşır= bembeyaz çamaşır

Uzun boy= upuzun boy

B- Bazı pekiştirmeler –a veya –e seslerinden  birinin veya –ıl  hecesinin girdiği görülür.

Yalnız adam= yap-a yalnız adam

Sağlam ev= sap-a sağlam ev

çıplak çocuk=çır-ıl çıplak çocuk

C- Aynı sözcüğün tekrar edilmesi ile pekiştirilen sıfatlar:

Türlü türlü yiyecekler

Uzun uzun kavaklar

D- Yakın anlamlı sözcüklerin kullanılması ile pekiştirme:

Kırık dökük eşya

Doğru  dürüst sözler

E- ‘’Mİ’’ soru edatı ile yapılanlar:

Temiz mi temiz insan

Sulu mu sulu Diyarbakır karpuzu

F- Anlamlı-anlamsız sözcüklerin tekrarı:

Eğri büğrü yol

Yorgun argın söz

G-Anlamsız-anlamsız  sözcüklerin tekrarı:

Ivır zıvır sözler

Süklüm püklüm insanlar

Ğ- Karşıt anlamlı sözcüklerin tekrarı:

İrili ufaklı yollar

UYARI: Pekiştirmeler ve  ikilemeler, eylem ya da eylemsileri  nitelerse belirteç (zarf) olur.

Başından geçenleri uzun uzun anlattı.

       Niteleme  sıfatlarının sonuna ‘’-cık,-ce, –imsi,  -imtırak eklerinden  birisinin getirilmesiyle oluşur.

-ca (-ce):

Güzelce kız

Yüksekçe tepe

Büyükçe oda

-cık (-cık…):

Ufacık el

İncecik bel

Azıcık para

-()msi:

Yeşilimsi kumaş

Ekşimsi elma

-()mtırak:

Kızılımtırak hava

Acımtırak biber

        SAN(UNVAN) SIFATLARI

     Kişilerin rütbe, derece, görev, sosyal durumlarını bildiren, saygı ve tanıtma  anlamlı sözcüklerdir. Bunlar da bir çeşit niteleme sıfatı kabul edilir. Addan önce, sonra, hem önce hem sonra  gelebilir.

Öğretmen İbrahim Bey, Sayın Azize Toy, Şevval  Hanım…

UYARI: Özel adla birlikte kullanılan son sıfatları büyük harfle yazılır.

           BELİRTME SIFATLARI

 1-İŞARET SIFATLARI: Varlıkları işaret yoluyla belirten sıfatlardır. Başlıca şunlardır:

(bu, şu, o, öteki, beriki, öte, beri, karşı,  karşıki, karşıdaki…)

Bu adamı çok iyi tanırım.

(Bunu çok iyi tanırım)=ZAMİR

En çok şu elbiseyi beğendim.

(En çok şunu beğendim.)=ZAMİR

UYARI: böyle, şöyle, öyle sözcükleri  de işaret sıfatıdır.

Böyle düşünceler, şöyle kitaplar, öyle insanlar…

UYARI: ’’İşte’’ sözcüğü, işaret sıfatı olarak görev yapar. Bu sözcük  tek başına ya da başka sıfatlarla birlikte  kullanılabilir.

Çocukluğum işte bu evde geçti.

İşte hendek, işte deve.

NOT: ‘’İşte’’ sözcüğü durum zarfı olarak da kullanılabilir.

İşte otobüs de geldi.

              SAYI SIFATLARI

       Varlıkları sayı yoluyla belirten sıfatlardır.

A-ASIL SAYI SIFATLARI(TAMSAYILAR)

Üç kişi, yüz bin asker, 35 öğrenci

B-KESİR SAYI SIFATLARI(Ondalık ve bayağı)

%25 faiz, çeyrek ekmek , yarım elma

C-SIRA SAYI SIFATLARI(-ncı eki)

Birinci sıra , 5.cadde, ilk soru, xxI. Yüzyıl…

D-ÜLEŞTİRME SAYI SIFATLARI(-ER)

Dörder ekmek, birer portakal…

E-TOPLULUK SAYI SIFATLARI(-iz,-li,-lik)

İkiz bebekler, milyarlık evler,ikili görüş…

F-BELGİSİZ SAYI SIFATLARI(sayıda belirsizlik)

On-on beş milyon lira, birkaç yüz öğrenci…

UYARI: ‘’bir’’ sözcüğü yerine göre sayı, yerine göre belgisiz sıfat olur.

1- Maçın başlamasına bir dakika kaldı.(asal sayı sıfatı)

2-Bir gün  sen de adam olursun!(belgisiz sayı sıfatı)

           BELGİSİZ SIFATLAR

     Varlıkları tam olarak değil de aşağı yukarı, belli belirsiz gösteren sözcüklerdir.

Birkaç öğrenci/bütün insanlar/her çocuk/az para/ çok iş/falan adam/birtakım kitaplar/herhangi bir kişi…

UYARI: ‘’her, birkaç, hiçbir, herhangi bir, biraz…’’ belgisiz sözcüklerinden sonra gelen adlar, çoğul eki alamaz.

Her çocuk ayrı bir dünyadır.

Birkaç adam buraya doğru geliyor.

UYARI: ‘’bütün, kimi, bazı’’ belgisizlik bildiren sözcüklerden sonra gelen adlar,  yerine göre çoğul da alabilir.

Bütün ağaçlar çiçek açtı.

Bütün sınıf geziye gittik.

UYARI: ‘’birtakım’’ belgisiz sıfatın belirttiği ad çoğul olur.

Birtakım insanlara sorumluluk verilmez.

 UYARI:’’ bir ‘’ sözcüğü herhangi bir  anlamını veriyorsa belgisiz sıfat, ‘’tek’’ anlamını veriyorsa sayı sıfatıdır.

Günlerden bir gün köye otobüs gelmişti.

Çocuk bir yaşına girdi.

            SORU SIFATLARI

      Varlıkların durumlarını, yerlerini, sayılarını, soru yoluyla belirten sıfatlardır.

Nasıl ayakkabı seversin?

Ne işte çalışıyorsun?

Hangi derste gürültü oluyor?

Kaçar lira aldınız?

Hangi öğrenci dersi dinliyor?

Kaçıncı katta oturuyorsunuz?

Kaç kilo şeker aldın?

Kaçta  kaç hisse ?

UYARI: ‘’ne’’ soru sözcüğü  soru sıfatının  yanı sıra  cümleye olumsuzluk anlamı da katar.

Ne çare(çaresiz)/Ne fayda (faydasız)/Ne hakkın var(hakkın yok)

UYARI: ‘’soru sözcükleri  cümledeki kullanımına göre  türlere ayrılır.

1-Ne işte çalışıyorsun?=SIFAT

2-Ne bakıyorsun?=ZARF

3-Dolapta ne var?=ZAMİR

UYARI: Soru sözcükleri adın yerine geçtiğinde  zamirleşir.

Hangi okulda okuyorsun?

(Hangisinde okuyorsun?)

                   ADLAŞMIŞ SIFAT

            Niteleme sıfatlarıyla ya da sayı sıfatlarıyla kurulan sıfat tamlamalarında  tamlanan ad düşerse sıfat, adlaşır. Bu durumda  addaki ekler, sıfata geçer.

İhtiyar adam yere düştü.

((İhtiyar adam yere düştü.)

İyi insanlar her yerde sevilir.

(iyiler her yerde sevilir.)

Üçüncü güzele ödülü verildi.

(Üçüncüye ödülü verildi.)

Hasta çocuğu odasına taşıdılar.

(hastayı odasına taşıdılar)

Kırık koltuğu ver, sağlamını al.

Gençler kaza yerine koştular.

Düşkünlere yardım etmeliyiz.

UYARI: Adlaşmış sıfatlar, cümlede addan  önce gelirse bir sıfat tamlaması gibi algılanabilir. Bu durumda sıfattan  sonra virgül getirilmelidir.

Hasta, annesini kapıda karşıladı.

Küçük, çalılıkların arkasına saklandı.

Yaralı, polise her şeyi anlattı.

           SIFAT TAMLAMALARI

1-Bir sıfat tamlamasında art arda birkaç sıfat gelebilir. Sıfatlar ayrı, türdense önce belirtme sıfatı sonra niteleme sıfatı gelir.

Bir solgun aşk

2- Eğer belirtme sıfatının anlamını vurgulamak istiyorsak, belirtme sıfatını ada yaklaştırabiliriz.

Solgun bir aşk

3- Niteleme sıfatı birkaç tane ise, o zaman niteleme sıfatları  önce gelir.

Solgun, acı bir ifade

4- Sıfat tamlamaları da belirtili ad tamlamalarında tamlayan olur.

Güzel kıyılar-ın esintileri

5- Tamlayanı birden çok sıfattan oluşanlar:

Uzun boylu, yakışıklı, çalışkan, bir çocuk

6- Tamlananı birden çok addan oluşanlar:

Bilgili, çalışkan, iyi niyetli doktorlar

           YAPILARINA GÖRE SIFATLAR

1-BASİT SIFATLAR: Hiçbir yapım eki almamış, kök halindeki sıfatlardır.

Kara adamlar/iri karpuz/kırmızı düğme

2-TÜREMİŞ SIFATLAR: Yapım eki almamış, bileşik olmayan sıfatlardır.

Yeşil-li kazak

Çal-ar saat

Yan-ık ekmek

Can-dan dost

            BİLEŞİK SIFATLAR

     Birden fazla sözcüğün birleşip kaynaşmasından ya da tek sıfat gibi birlikte kullanılmasından oluşur.

1-İki sözcüğün biçimce ve anlamca kaynaşmasından oluşan sıfatlardır.

Açıkgöz çocuk/birkaç kişi

uluslararası konferans/dikbaşlı çocuk…

2- Sıfat tamlamalarının sonuna ‘’-lı’’ eki getirilerek bileşik sıfat oluşabilir.

Kırmızı elbise+likız

Üç çocuk+lu aile

3- Sıfat tamlamalarında sıfatla adın yeri değiştirilip, ada  iyelik  eki ‘’-ı’’ getirilerek …

Yıkık duvar=duvar+ı yıkık ev

İri göde=gövde+(s)+i iri ağaç

4- Sıfat tamlamalarına ‘’-lık, -sız’’ ekleri  getirilerek oluşturulabilir.

Yarım saat+lik iş

Beş para+sız adam

5- Sıfat fiillerden önce, iyelik eki almış adlar gelince oluşabilir.

Yaka+(s)+ı  açılmadık söz

Göz+ü dönmüş kişi

6- Belirtili ya da belirtisiz ad tamlaması şeklinde olanlar:

Dayımın kızı Şevval

Deli saçması sözler

7- İkileme biçiminde olanlar:

Sıra sıra evler

Sağlı sollu  dükkanlar

UYARI:

1- Sıfat fiiller (ortaçlar) sıfat görevli sözcükler olduğundan bunlarla da  sıfat tamlaması kurulabilir.

Görülmemiş kış

Gelecek hafta

Beklenen gün

2- Tamlayanı birden çok sıfat, tamlananı birden çok addan oluşan tamlamalarda araya bağlaç girebilir.

Yorgun ama mutlu insanlar

Kahraman subaylarımız ve askerlerimiz