5. Sınıf Sosyal Bilgiler 3. Ünite Yüzey Şekilleri Konu Anlatımı - Ders Özeti

3. ÜNİTE: YÜZEY ŞEKİLLERİ:

            Yüzey Şekilleri İle İlgili Kavramlar:

            Dağ: Çevresine göre yüksekte kalan yeryüzü şekillerine dağ denir

            Tepe: Yüksekliği 500 metreyi geçmeyen dağdan küçük kabartılara tepe denir.

            Doruk: Dağların en yüksek yerlerine doruk denir.

            Etek: Dağların en alt kısımlarına etek denir.

            Geçit: Dağlar arasındaki yollara geçit denir.

            Plato (Yayla): Akarsular tarafından yarılmış yüksek ve geniş düzlüklere plato (yayla) denir.

            Vadi: Akarsuların yataklarını derinleştirerek oluşturduğu “U” veya “V” şeklindeki uzun oluklara vadi denir.

            Ova: Çevresine göre alçakta olan geniş düzlüklere ova denir.

            Deniz: Okyanusların karaların içlerine doğru girmiş kollarına deniz denir.

            Göl: Karalar üzerindeki dört tarafı kapalı çukurlardaki su birikintilerine göl denir.

            Ada: Dört tarafı sularla çevrili kara parçasına ada denir.

            Yarımada: Üç tarafı denizlerle çevrili kara parçasına yarımada denir.

            Koy: Denizin karanın içine küçük girinti halinde sokulduğu yere koy denir.

            Körfez: Denizin karanın içine büyük girinti halinde sokulduğu yere körfez denir.

            Burun: Kara parçalarının denize doğru uzanmış bölümlerine burun denir.

            Not: Karadeniz ve Akdeniz Bölgesi'nde dağlar kıyıya paralel; Ege Bölgesi'nde kıyıya dik uzanır.

            Yükseltisi en az olan bölge Marmara; En fazla olan bölge Doğu Anadolu'dur.

            Fiziki Haritada Renkler:

            Fiziki haritada yükseltiler renkle gösterilir. Yükseltiler yeşilden kahverengiye doğru gösterilir. Derinlikler mavi ve mavinin tonları ile gösterilir.

0- 500 metre               ---        yeşil ve tonları

500- 1500 metre         ---                    sarı ve tonları

1500 metre üzeri         ---                    kahverengi ve tonları ile gösterilir.

0- 200 metre               ---                    açık mavi (derinlikler)

200- 500 metre           ---                    mavi

500 metre üstü            ---                    koyu mavi ile gösterilir.

            Harita İşaretleri (Lejant): Haritaların sağ alt köşesinde renklerin hangi yükselti ve derinlikleri gösterdiğini belirten işaretlere lejant denir.

            İklim ve Türkiye’nin İklim Özellikleri

            İklim : İklim bir yerde uzun yıllar boyunca gözlenen hava olaylarına iklim denir.

İklim Adı	Özellikleri	Görüldüğü Bölgeler
Karadeniz İklimi	--- Yaz mevsimi sıcak olmaz, kışlar ılık geçer. --- Her mevsim yağışlıdır. --- En fazla yağış sonbaharda görülür. --- Çay, fındık, mısır ve kivi gibi ürünler yetiştirilir. --- Bitki örtüsü ormandır.	Karadeniz ve Marmara'nın kuzey kıyıları
Akdeniz İklimi	--- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlıdır     ( yağmur). --- Don olayı görülmez. --- Seracılık faaliyetleri yapılır. --- Pamuk, yer fıstığı, mısır ve zeytin yetiştirilir. --- Bitki örtüsü makidir (kısa bodur bitki).	Akdeniz Bölgesi, Ege Bölgesi, Marmara Denizi ve çevresi
Karasal İklim	--- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. --- Don olayı çok görülür. --- En fazla yağış ilkbahardadır. --- Buğday, arpa, çavdar, yulaf, mercimek, nohut, şeker pancarı, elma, armut, haşhaş yetiştirilir. --- Bitki örtüsü bozkırdır	İç Anadolu Doğu Anadolu Güneydoğu Anadolu

            İklimin İnsan Yaşantısına Etkileri:

            1- Yerleşme: İnsanlar soğuk ya da aşırı sıcak yerlere yerleşmez. Verimli araziler, sanayi faaliyetleri, su kaynakları ve yeraltı kaynaklarının bol olduğu yerlerde yerleşme sıktır.

            2- Ekonomik Faaliyetler: Yaz sıcaklığının ve güneşlenme süresinin fazla olması nedeniyle Akdeniz'de Turizm gelişmiştir.

            3- Tarım Ürünleri ve Faaliyetler: Akdeniz Bölgesi'nde seracılık yapılırken Karadeniz Bölgesi'nde çay yetiştirilir.

            4- Mesken (ev) Biçimleri: Akdeniz Bölgesi'nde taştan; İç Anadolu'da kerpiçten; Karadeniz Bölgesi'nde ahşaptan evler yapılır.

            5- Giyim Şekilleri: Akdeniz'de kısa kollu açık renkli elbiseler giyilirken Doğu Anadolu'da uzun ve kalın giyecekler tercih edilir.

           

            Nüfusla İlgili Kavramlar:

            Göç: Sürekli veya geçici olarak insanların çeşitli sebeplerle bir yerden bir yere gitmesine göç denir.

            Nüfus: Sınırları belli alanda yaşayan toplam insan sayısına nüfus denir.

            Şehirleşme: Sanayinin gelişmesi sonucu nüfusun şehirde toplanmasına şehirleşme denir.

            Yerleşme: İnsanların farklı türdeki konutlarda toplu ya da dağınık şekilde yaşamlarını sürdürmelerine yerleşme denir.

            Not: 2007 yılından itibaren adrese dayalı nüfus kayıt sistemi (ADNKS) ile sayım yapılmaktadır.

            Ülkemizde nüfus sayımını yapan kurum Türkiye İstatistik Kurumu(TÜİK)’dur.

            Doğal Ortam Ve Afetler:

            Çevre Kirliliği: Canlıların sağlığını etkileyen, çevredeki maddelere zarar veren, niteliklerini bozan, yabancı maddelerin hava, su ve toprağa karışmasına çevre kirliliği denir.

            Toprak Hava Ve Su Kirliliğinin Nedenleri:

            1- Plastikler 2- Fabrika ve evlerden çıkan zehirli gazlar 3- Araba egzozlarından çıkan zehirli gazlar 4- Petrol atıkları 5- Kanalizasyon atıkları 6- Doğal afetler 7- Gübre ve zirai ilaçlar

            Çevre Kirliliğini Önlemek İçin Yapılması Gerekenler:

1- Çöpleri çöp kutusuna atmalıyız.

2- Ağaçlar ekmeli, çiçek dikmeliyiz.

3- Cam, plastik. kağıt gibi atıkları ayrı ayrı torbalara koyarak geri dönüşümünü sağlamalıyız.

4- Fabrika bacalarına filtre takılmasının sağlamalıyız.

5- Toplu taşıma araçlarını tercih etmeliyiz.

            Afet: Doğada meydana gelen ve yıkımlara sebep olan hızlı değişimlere afet denir.

            Doğal Afet Çeşitleri:

            1- Deprem: Yer kabuğundaki aniden oluşan sarsıntı ve titreşimlere deprem denir.

            Depremde en riskli bölgeler: Marmara, Doğu Anadolu ve Ege Bölgeleridir.

            En az riskli bölgeler: Konya, Aksaray, Karaman

            Sismoloji: Depremi inceleyen bilim dalına sismoloji denir.

            Sismograf: Depremin şiddeti ve süresini kaydeden alete sismograf denir.

            Depremin Zararını Azaltmak İçin Yapılacaklar:

1- Binalar fay hatları ve yumuşak zeminlere yapılmamalıdır.

2- Bina yapımında kaliteli malzeme kullanılmalıdır.

3- Deprem konusunda insanlar bilinçlendirilmelidir.

4- Evimizdeki eşyalar sabitlenmelidir.

5- Deprem bölgesinde çok katlı binalar yapılmamalıdır.

            2- Sel: Yağışlar sonrasında ortaya çıkan büyük su baskınlarına sel denir. Sel en çok Karadeniz Bölgesi'nde görülür.

            3- Heyelan (toprak kayması): Taş, toprak ve kayaların eğimli arazilerde kayarak yer değiştirmesine heyelan denir. Heyelan en çok Karadeniz Bölgesi'nde görülür.

            4- Çığ: Dağ’ın yüksek yerindeki büyük kar kütlelerinin koparak yuvarlanmasına çığ denir. Çığ en çok Doğu Anadolu Bölgesi'nde görülür.

            5- Erozyon (toprak aşınması): Su ve rüzgarın etkisiyle toprağın aşınması ve taşınmasına erozyon denir.

            Erozyonu Önlemek İçin Yapılacaklar:

1- Ağaçlandırma çalışmaları yapılmalı.

2- Eğimli arazilerde teraslandırma (seki) yapılmalı.

3- Tarlalar eğim doğrultusunda sürülmemeli.

4- Halkı eğitmeli ve bilinçlendirilmeli.

            6- Yangın: Doğal ya da beşeri nedenlerden dolayı ormanların veya binaların yansımasına yangın denir. Yangın en fazla Akdeniz ve Ege bölgelerinde görülür.