6. Sınıf Sosyal Bilgiler 2. ÜniteYeryüzünde Yaşam Konu Anlatımı - Ders Özeti

2. ÜNİTE YERYÜZÜNDE YAŞAM

            Harita: Dünya'nın bütününün veya bir parçasının kuşbakışı görünüşünün belli oranda küçültülerek düzlem üzerine aktarılmasına harita denir.

            Ölçek: Haritalardaki küçültme oranına ölçek denir.

Çizgi (Çiziki) Ölçek

--- Büyük ölçeklidir.

--- Ayrıntıyı gösterme gücü fazladır.

--- Ölçeğin paydası küçüktür.

--- Küçültme oranı azdır.

--- Dar alanları gösterir.

--- Hata payı azdır.

Kesir Ölçek:  

--- Küçük ölçeklidir.

--- Ayrıntıyı gösterme gücü azdır.

--- Ölçeğin paydası büyüktür.

--- Küçültme oranı fazladır.

--- Geniş alanları gösterir.

--- Hata payı fazladır.

            Paralel: Ekvatora paralel birer derecelik açılarla çizilen doğudan batıya uzanan hayali çizgilere paralel denir.

            Paralellerin Özellikleri:

  Başlangıç paraleli ekvatordur (0 derece). Ekvator en büyük paralel dairesidir. Kutup noktalarına eşit uzaklıktadır.

      Ekvator'un kuzeyinde 90 ve güneyinde 90 olmak üzere toplam 180 paralel vardır.

    İki paralel arasındaki uzaklık eşittir ve 111 kilometredir.

 Paralellerin boyları dünyanın şeklinden dolayı Ekvatordan kutuplara doğru kısalır, kutuplarda nokta halini alır.

            Meridyen: Bir kutup noktasından başlayarak diğer kutup noktasında sona eren, ekvator ve paralel dairelerini dik kesen yaylara meridyen denir.

            Meridyenlerin Özellikleri:

   Başlangıç meridyeni İngiltere'nin başkenti Londra'daki Greenwich (Grinich) gözlemevinden geçen meridyen kabul edilir ve 0 derece ile gösterilir.

    Başlangıç meridyeninin 180 doğusunda 180 batısında toplam 360 meridyen yayı vardır.

    Meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir ve yarım daire şeklindedir.

    İki meridyen arası mesafe ekvatorda 111 kilometredir, kutuplara doğru azalır.

    İki meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.

    Aynı meridyen üzerindeki tüm noktalarını yerel saatleri aynı olur.

          

            Coğrafi Konum: Herhangi bir yerin dünya üzerindeki bulunduğu yere coğrafi konum denir.

            Coğrafi Konum Çeşitleri:

            1- Matematik Konum: Bir yerin ekvator ve başlangıç meridyenine olan uzaklığına matematik konum denir.

           2- Özel Konum: Bir yerin denizlere, okyanuslara, kıtalara, komşu ülkelere, yeryüzü şekillerine ve ekonomik faaliyet bölgelerine göre konumuna özel konum denir.

Türkiye'nin Matematik Konumunun Sonuçları:

   Türkiye 36- 42 derece kuzey paralelleri (KP); 26- 45 derece doğu meridyenleri (DM) arasında yer alır.

    Ekvator'un kuzeyinde, kuzey yarımkürededir.

    Başlangıç meridyeninin doğusunda yer alır.

    Orta kuşakta yer alır, dört mevsim belirgin yaşanır.

    Kuzeyi ile güneyi arasında 6 paralel; doğusu ile batısı arasında 19 meridyen farkı vardır.

            Türkiye'nin Özel Konumunun Sonuçları:

      Asya, Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı yerdedir.

      Üç tarafı denizlerle çevrilidir.

      Asya ile Avrupa kıtaları arasında köprü konumundadır.

      Zengin doğal kaynaklara sahiptir.

      İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahiptir.

      Avrupa ülkeleriyle Ortadoğu'daki zengin petrol ülkeleri arasında bulunur.

      Yükseklik fazladır, batıdan doğuya gidildikçe yükseklik artar, sıcaklık düşer.

       

            Kıta: Etrafı deniz ve okyanuslarla çevrili büyük kara parçalarına kıta denir.

            Kıtaların Adları (Büyükten Küçüğe):

            1- Asya                       2- Afrika                     3- Kuzey Amerika                  4- Güney Amerika

            5- Antarktika              6- Avrupa                   7- Avustralya (Okyanusya)

            Okyanus: Kıtalar tarafından birbirinden ayrılan büyük su kütlelerine okyanus denir.

            Okyanusların Adları (Büyükten Küçüğe):

            1- Büyük Okyanus                             2- Atlas Okyanusu                             3- Hint Okyanusu

            Dünyadaki Bazı İklimler:

            1- Çöl İklimi: Gündüz çok sıcak, gece çok soğuktur. Kum fırtınalarından korunmak için uzun elbise giyilir, çadırlarda ve göçebe yaşam vardır, su olmadığı için geçim kaynağı hayvancılıktır. En çok deve beslenir. Deve ulaşım ve taşımacılıkta kullanılır.

            2- Kutup İklimi: Kutuplarda görülür, yaz-kış çok soğuktur. Soğuktan korunmak için kalın elbiseler giyilir, buzdan evler yapılır, ulaşım aracı olarak köpeklerin çektiği kızaklar ve kar motosikletleri kullanılır, geçim kaynağı avcılık ve balıkçılıktır.

            3- Ekvator İklimi: Ekvator çevresinde görülür, yaz-kış çok sıcaktır. Kış ayları yaşanmaz, bütün ihtiyaçlar yağmur ormanlarındaki doğal ortamdan sağlanır. Yaz-kış düzenli bol yağış vardır. Orman ürünleri ve balıkçılık geçim kaynağıdır.

            4- Muson İklimi: Ekvator ile dönenceler arasında görülür, yazlar bol yağışlı, kışlar kuraktır. En önemli geçim kaynağı tarım ve özellikle çeltik tarımıdır, sel baskınları çok yaşanır. Güneydoğu Asya’ya  Muson Asya’sı da denir. İklim Bangladeş'te görülür.

İklim Tiplerinin Dağılışını Etkileyen Faktörler:

            1- Ekvatora Olan Uzaklık: Ekvatordan uzaklaştıkça sıcaklık azalır. Türkiye ekvatora kutuplardan daha yakın olduğu için Türkiye ılıman iklim kuşağındadır. Ülkemizin güneyi ekvatora yakın olduğu için daha sıcaktır.

            2- Dağların Uzanışı: Dağların kıyıya paralel yada dik olması iklimi etkiler. Karadeniz ve Akdeniz'de dağlar kıyıya paralel uzandığı için deniz iklimi iç bölgelere ulaşamaz. Ege Bölgesi'nde dağlar denize dik uzandığı için deniz iklimi iç kesimlere ulaşır.

            3- Karasallık: Karalar erken ısınır, erken soğur; denizler geç ısınır, geç soğur. Bu durum kıyılarda ikliminin ılık olmasını sağlar.

            4- Yükselti: Türkiye yüksek bir ülkedir, ortalama yükseltisi 1132 metredir. Her 200 metrede sıcaklık 1 derece düşer.

            5- Bakı: Dağların güneş ışınlarına göre durumuna bakı denir. Ülkemizde dağların güney yamaçları kuzey yamaçlarından daha çok ısınır.

            6- Rüzgarlar: Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını taşırlar, sıcak yerlerden gelen rüzgarlar sıcaklığı artırırken; soğuk yerlerden gelen rüzgarlar sıcaklığı azaltır. Ülkemizde güneyden esen rüzgarlar sıcaklığı yükseltirken, kuzeyden esen rüzgarlar sıcaklığı düşürür.     

TÜRKİYE'DE GÖRÜLEN İKLİMLER

İklim Adı	Özellikleri	Görüldüğü Yerler
KARADENİZ İKLİMİ	--- Yazlar serin, kışlar ılıktır. --- En fazla yağış sonbaharda görülür. --- Dört mevsim yağışlıdır. --- Bitki örtüsü ormandır.	Karadeniz kıyısı boyunca
AKDENİZ İKLİMİ	--- Yazları sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer. --- En fazla yağış kış aylarında görülür. --- Kışın don olayı görülmez. --- Seracılık yaygın yapılır. --- Bitki örtüsü makidir.	Akdeniz, Ege, Marmara Bölgeleri ve çevresi
KARASAL İKLİM	--- Yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. --- En çok yağış ilkbaharda görülür. --- Ülkemizde en yaygın görülen iklim tipidir. --- Doğal bitki örtüsü kısa boylu otlardan oluşan bozkırdır.	İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu Bölgeleri

            Geçmişten Günümüze Yerleşme:

            ---- İlk insanlar avcılık ve toplayıcılıkla geçiniyorlardı. İnsanlar mağaralarda ve kulübelerde yaşıyordu.

            Tarih öncesi Anadolu'da önemli yerleşme Antalya'daki Karain Mağarasıdır.

            --- M.Ö. 2000’li yıllarda toprağı işlemeyi ve hayvanları evcilleştirmeyi öğrenerek yerleşik hayata geçtiler.

            Yerleşik hayat döneminde Anadolu'da önemli yerleşme Konya Çatal höyüktür.

            --- M.Ö. 3000’li yıllarda şehirler kuruldu, ticaret gelişti, şehirlerin etrafını surlarla çevirdiler. Bu dönemde yerleşme yeri Çanakkale yakınındaki Truva’dır.

            --- XIX. yüzyılda teknoloji kullanılarak makineyle üretime dayanan Sanayi İnkılabı başladı. Fabrikalar kuruldu, köylerden şehirlere göçler başladı, şehirlerin nüfusu arttı.

ANADOLU UYGARLIKLARI

Uygarlık Adı

Özelliği

HİTİTLER

---  Başkenti Hattuşaş (Çorum)    ---  Kraliçe Tavananna ülke yönetimine katılırdı. ---  Pankuş denilen devlet işlerinin görüşüldüğü meclis vardı. ---  Anadolu'da kurulan ilk uygarlıktır. ---  Çivi ve hiyeroglif (resim yazısı) kullanıldı. ---  Anal denilen tanrıya hesap verdikleri yıllıklar ilk tarih yazıcılığı sayılır. --- “Bin Tanrı ili ” denilmesi çok tanrılı inanışa sahip olduklarını gösterir. ---  Geçim kaynakları tarım ve hayvancılıktır. ---  Hititler ile Mısırlılar arasında tarihte ilk bilinen yazılı antlaşma olan Kadeş antlaşması imzalanmıştır.

ANADOLU UYGARLIKLARI

FRİGLER

--- Başkentleri Gordion (Ankara ili Polatlı ilçesi) --- En büyük tanrıçaları Kibeledir. --- En önemli geçim kaynakları tarımdır. --- Madencilik, dokumacılık, seramik sanatı ile uğraştılar. --- “Fibula” denilen çengelli iğneyi kullandılar. --- En ünlü kralı Midas’dır. --- “Tapates” denilen kilimler dokunurdu. --- Kaya mezarları kabartmalarla süslenmiştir.

LİDYALILAR	--- Başkentleri Sard (Sardes-Manisa ili yakınlarında) --- Tarihte bilinen ilk madeni parayı kullandılar. --- Takas (değiş-tokuş) usulünü kaldırdılar. --- Ticaret yapmak için Kral yolunu açtılar. --- Ücretli askerlerden ordu kurdukları için çabuk yıkılmışlardır.
İYONLAR	--- Şehir devletleri halinde yaşadılar, başkentleri yoktur, Efes, Milet, Foça, İzmir önemli şehirlerdir. --- Deniz ticareti ve kolonicilik yaptılar. --- En gelişmiş uygarlıktır, bugünkü Avrupa ülkelerinin temelini atmışlardır. --- Özgür düşünce ve bilim gelişmiştir.      Tales-Felsefe      Pisagor-Matematik      Hipokrat-Tıp      Herodot-Tarih      Homeros-Edebiyat
URARTULAR	--- Başkenti Tuşpa (Van ili) --- Maden işçiliği ve mimari gelişmiştir. --- Sulama amaçlı ilk göletleri yaptılar. --- Mezarlarını oda biçiminde yapıp içine eşyalarını koydular, ölümden sonraki hayata inanmışlardır.

MEZOPOTAMYA UYGARLIKLARI

Uygarlık Adı	Özelliği
SÜMERLER	--- Dünyanın ilk bilinen uygarlığıdır. --- Mezopotamya'da kurulan ilk uygarlıktır. --- İlk defa yazıyı kullanarak tarih çağlarını başlatmışlardır. --- Ur, Uruk, Eridu gibi şehir devletleri kurdular. --- Tarihte ilk tekerleği kullandılar. --- “Ziggurat” denilen tapınakları gözlemevi olarak kullandılar. --- Astronomi ile ilgilendiler, ay ve güneş tutulmasının inceleyerek Ay Takvimini yaptılar. --- Gezegenleri buldular, matematikte dört işlemi hesapladılar. --- Kral Urigikina dünyada bilinen ilk yazılı kanunları yaptı. --- Gılgamış Destanı en ünlü edebi eserdir.
BABİLLER	--- Kral Hammurabi “Hammurabi Kanunları” adıyla ilk anayasayı hazırladı. --- Astronomi ile ilgilenmiş, güneş saatini bulmuşlardır. --- Kral Hammurabi eşi için “asma bahçeleri”ni yaptırmıştır ve dünyanın yedi harikasındandır. --- Kral Hammurabi ülke denetiminin sağlayabilmek için “Babil Kulesi'ni” inşa ettirmiştir.
ASURLULAR	--- Başkentleri Ninova’dır. --- Anadolu'da ticaret kolonileri kuran Asurlular, Mezopotamya uygarlığını Anadolu'ya tanıtmıştır. Çivi yazısını Anadolu'ya taşımışlardır. --- Başkentleri Ninova’da dünyanın ilk kütüphanesini kurdular. --- Kayseri'de ticaret merkezi kurdular.

           

            NOT: Fırat ve Dicle nehirleri arasında kalan bölgeye Mezopotamya denir. İklimin uygun olması ve verimli araziler sebebiyle birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır.