6. Sınıf Sosyal Bilgiler 3. İpek Yolunda Türkler Konu Anlatımı - Ders Özeti

3.ÜNİTE: İPEKYOLUNDA TÜRKLER

            Orta Asya'dan Göçlerin Nedenleri:

   Nüfusun artması ve otlakların azalması

   Salgın hastalıklar

   İklimin kurak olması, kışın şiddetli geçmesi

   Komşu devletlerin saldırıları ve kendi aralarındaki mücadeleler

            ASYA HUN DEVLETİ (M.Ö 220-MS 300)

      Tarihte bilinen ilk Türk devletidir.

      Teoman tarafından kurulmuştur.

      Teoman Türk boylarını tek bir yönetim altında toplamıştır.

      Teoman döneminde Çinliler Türk akınlarını önlemek için Çin Seddi'ni yaptırdılar.

      Devlet en parlak dönemini Metehan döneminde yaşamıştır.

      Mete günümüz ordusunda kullanılan onlu sistemi (10’lu Sistem) kurdu.

      Oğuz Kağan destanındaki Oğuz’un Metehan olduğu sanılmaktadır.

            Kavimler Göçü (375): Balamir komutasındaki kuzey Hunlarının Ostrogot, Vizigot, Vandallar gibi toplulukları önlerine katarak Avrupa içlerine yaptıkları göçe Kavimler Göçü denir.

            Kavimler Göçü'nün Sonuçları:

      Avrupa'nın etnik yapısı değişmiş ve bugünkü Avrupa milletlerinin temeli atılmıştır.

      Roma İmparatorluğu doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı, bir süre sonra Batı Roma yıkılmıştır.

      İlk çağ bitmiş, Orta Çağ başlamıştır.

      Avrupa'da Hristiyanlık hızla yayılmıştır, kilise güçlenmiştir.

      Avrupa Hun devleti kuruldu.

      Feodalite (Derebeylik) dönemi başladı.

            Feodalite (Derebeylik): Zengin toprak sahibi kişilerin oluşturduğu, toprakta çalışan köylüler toprakla birlikte alınıp satıldığı sistemdir.

            GÖKTÜRK DEVLETİ (552-745):

   Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devletidir.

   Bumin Kağan tarafından kurulmuştur.

   630 yılında yıkıldı, 681 yılında Kutluk Kağan 2. Göktürk Devleti'ni kurdu.

   Hükümdar Bilge Kağan, kardeşi Kül Tigin ve vezir Tonyukuk adına Orhun Yazıt (kitabe)’ları dikildi.

   Orhun Yazıtları Türk tarihinin ve edebiyatının ilk yazılı belgeleridir.

   Orhun Yazıtları 38 harften oluşur, Orhun alfabesi ile yazılmıştır. Günümüzde Moğolistan sınırları içindedir.

   Ergenekon Destanı Göktürklere aittir.

            UYGUR DEVLETİ (745-840):

     Bilge Kül Kağan tarafından kuruldu.

     Devletin merkezi Karabalasagundur.

     Türk tarihinde yerleşik hayata geçen ilk uygarlıktır.

     İlk Türk mimari eserler olan saraylar ve tapınaklar bu dönemde yapılmıştır.

     Resim, minyatür, heykel türü eserleri oluşturmuşlardır.

     Kağıt ve matbaayı kullanan ilk uygarlıktır.

     18 harften oluşan Uygur alfabesini kullanmışlardır.

     Eşyayı kiraya verme, ortaklık kurma, iş sözleşmesi senedi gibi hukuki olayları gerçekleştirdiler.      

     Maniheizm dinini benimsemeleri Türklük ve savaşçılık özelliklerinin yok olmasına neden olmuştur.

     Türeyiş ve Göç Destanı Uygurlara aittir.

            İlk Türk Devletleri İle İlgili Kavramlar:

            Kut: Hükümdara devleti yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiği inancıdır.

            Hatun: Kağan'ın eşi

            Kurultay: İlk Türk devletlerinde devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclistir.

            Yuğ: Eski Türklerde cenaze töreni

            Kurgan: İnsanların eşyalarıyla birlikte gömüldüğü mezarlardır.

            Töre: Örf ve adetlerle belirlenen sözlü hukuk kurallarıdır.

            Balbal: Mezarların üstüne öldürdükleri insan sayısı kadar insan şeklinde dikilen taşlardır.

            Askeri Teşkilat:

            İlk Türk devletlerinde günümüz ordusunda kullanılan onlu sistemi Asya Hun Devleti hükümdarı Metehan kurmuştur.

            Türkler kadın, erkek, yaşlı, genç demeden ülkesini savunduğu için Türklerde “Ordu-millet” olarak tanınmıştır.

            Metehan’ın MÖ. 209 yılında tahta çıkışı ülkemizde Kara Kuvvetlerinin kuruluş tarihidir.

            Türklerin Kullandığı Ticaret Yolları:

       İpek Yolu: Çin'den başlayıp Avrupa'ya kadar uzanan tarihi ticaret yoluna İpek yolu denilmektedir.

            Adını Çin’den gelen başlıca mal olan ipekten alan İpek yolu doğuyu batıya ulaştıran önemli bir yoldur. Bu yol doğu batı arasında siyasi, ekonomik ve kültürel ilişkilerin kurulmasında köprü vazifesi görmüştür.

            İpek yolunda ipeğin yanı sıra baharat, değerli taşlar, kürk, tahıl, cam, bal, yağ gibi ürünler de taşınmıştır.

Tarihte birçok devlet (Hunlar Çin ile, Köktürkler Bizans ve Sasanilerle) bu yola sahip olmak için savaşmışlardır.

       Baharat Yolu: Avrupa'ya baharat taşıyan yoldur. Hindistan ve Seylan’dan Kızıldenizdeki Akabe Körfezi'ne Yemen ve Basra Körfezi'ne giden yoldur.

            Coğrafi keşiflerle yeni yollar bulununca Baharat Yolu önemini yitirdi.

       Kral Yolu: Lidyalıların başkenti Sard’dan başlayan İran'ın Susa kentine kadar devam eden yoldur.

İSLAMİYET'İN DOĞUŞU

            İslam'dan Önce Arabistan'ın Durumu

      Mekke'de birden çok kabile vardı.

      Kabileler arasında birlik yoktu, savaş vardı. Putperestlik yaygındı, Musevilik Hıristiyanlık ve Mecusilik (ateşe tapma) diğer dinlerdi.

      İnsanlar arasında toplumsal farklılıklar vardı, insanlar alınıp satılıyordu, kız çocuklara ve kadınlara değer verilmiyordu.

      Arap toplumu göçebe (bedevi) ve yerleşik olarak ikiye ayrılıyordu.

            Haniflik: Hz İbrahim'in inandığı, puta tapmayan, haksızlık yapmayan insanların inandığı inançtır.

Hicret (632): Mekkeli Müslümanların, eziyet sonucu peygamberimizle birlikte Mekke'den Medine'ye göç etmelerine hicret denir.

            Mekke'den Medine'ye göç edenlere muhacir; Medine'de muhacirleri karşılayan müslümanlara ensar denir.

            Hicretin Sonuçları:

ü İslamiyet hızla yayılmıştır.

ü Medine'de İslam Devleti kuruldu.

ü Müslümanlar Mekkeliler karşısında siyasi güç haline geldi.

ü Hz Ömer döneminde uygulamaya konan Hicri takvimin başlangıcı kabul edilmiştir.

DÖRT HALİFE DÖNEMİ (632-661)

            Halife: Müslümanların din ve devlet başkanı olan kimselere halife denir.

            Dört Halife: 1- Hz. Ebubekir, 2- Hz Ömer, 3- Hz. Osman 4- Hz. Ali

            Dört halife seçimle iş başına geldiği için bu dönem Cumhuriyet Dönemi olarak adlandırılmıştır.

            Hz Ebubekir Dönemi (632-634):

      Kuranı Kerim kitap haline getirildi.

      Arap Yarımadası dışında ilk fetihler yapıldı. Suriye'nin fethine başlandı.

      Yalancı peygamberler ortadan kaldırıldı.

            Hz Ömer Dönemi (634-644):

   Suriye, Filistin, İran, Irak fethedilerek müslümanlar Türklerle komşu oldular.

   Ülke illere ayrılarak iller valiler tarafından yönetilmiştir.

   Adliye teşkilatı kurularak illere kadılar tayin edilmiştir.

   Hicri takvim kabul edilmiştir.

            Hz Osman Dönemi (644-656):

      İlk İslam donanması kurularak Kıbrıs alınmıştır.

      Kuranı Kerim çoğaltılarak diğer şehirlere gönderilmiştir.

      İslam’da ilk karışıklıklar başladı.

      Tunus ve Trablus alınarak Kuzey Afrika fethedilmiştir.

            Hz Ali Dönemi (656-665):

      İç karışıklıklar arttı, Cemel ve Sıffin Savaşı yapıldı.

      Müslümanlar arasında ayrılıklar başladığı için fetihler durmuştur.

EMEVİLER (661-750)

   Muaviye tarafından Şam'da kuruldu.

   Doğuda Horasan, batıda Tunus ve Cezayiri alarak Kuzey Afrika’ya ilerlemişlerdir.

   Cebelitarık Boğazı'nı geçerek Avrupa'da İspanya'yı fethettiler, Endülüs Emevi Devleti'ni kurdular.

   Emeviler halifeliği saltanat (babadan oğula geçiş) haline getirdiler.

   Arap olmayanlara kötü davrandılar, İslamiyeti baskı (kılıçla) yoluyla kabul ettirmeye çalışarak Arap milliyetçiliği yaptılar.

   Yönetimden memnun olmayan halk ayaklanarak devleti yıktı, yerine Abbasi Devleti kuruldu.

ABBASİLER (750-1258)

      Hz Peygamberin amcası Abbas'ın soyundan olanlar tarafından Bağdat'ta kuruldu.

      Emeviler gibi ırk ayrımı yapmayarak başta Türkler olmak üzere tüm müslümanlara eşit davrandılar. Türklere iyi davranmaları Türklerin İslamiyet'e girmesini kolaylaştırdı.

      Bağdat, bilim ve sanat merkezi olmuştur. Yunanca ve Latince eserler Arapça ve Farsçaya çevrilmiştir.

      Türkler devlet yönetiminde görev aldılar. Türk askeri ve aileleri için Samarra şehrini kurdular.

                        Talas Savaşı (751):

            Türkler ve Abbasiler birlikte Çin'e karşı 751 yılında Talas Nehri kıyısında Çin'i yendiler.

            Talas Savaşı ile Türkler gruplar halinde müslüman olmaya başladılar.

            Avasım: Türkler için Bizans'a karşı devletin sınırlarını korumak için yapılan şehirlerdir.

            Türklerin İslamiyeti Kabul Etmesini Kolaylaştıran Nedenler:

   İslamdan önceki Çok Tanrı inancında tek tanrı, cennet, cehennem gibi kavramların İslam'la benzerlik göstermesi

   Türklerle müslüman tüccarların yaptıkları ticarette müslümanların İslam dinini tanıtmaları

   İslamdaki gaza düşüncesinin Türklerin Savaşçılık özelliği ile benzer olması

   Türklerdeki ölümden sonraki hayata inanmanın İslamiyetle benzer olması

KARAHANLILAR (840-1212)

   Karluk, Yağma ve Çiğil Türkleri tarafından kuruldular. (840)

   İlk müslüman Türk devletidir.

   Satuk Buğra Han'ın İslamiyet'i kabulü ile Müslüman Türk devleti haline geldiler.

   Karahanlılar Türkçe'yi resmi dil olarak kabul etmişlerdir.

   Karahanlıların İpek Yolu üzerinde tüccarları konaklaması için yaptıkları kervansaraylar ticaretin gelişmesini sağlamıştır.

Karahanlılar Döneminde Önemli Eserler Ve Özellikleri

ESER ADI	YAZARI	ÖZELLİKLERİ
Divan-ı Lügat-it Türk (Türk Dilleri Sözlüğü)	KAŞGARLI MAHMUT	--- Türk dilinin zenginliği ve güzelliğini göstermek --- Araplara Türkçe'yi öğretmek --- Arapçanın Türkçeden üstün olmadığını belirtmek için yazılmıştır.
Kutadgu Bilig  (Mutluluk veren bilgi)	YUSUF HAS HACİP	--- İnsanlara mutlu olmanın yolunu göstermek --- Hükümdarlara devlet yönetimi ile ilgili bilgi vermek
Divanı Hikmet	AHMET YESEVİ	--- İslamiyet'i Türklere öğretmek

GAZNELİLER (963-1187)

      Alptekin tarafından Gazne’de  kuruldu.

      Gaznelilerin en parlak dönemi Sultan Mahmut dönemidir.

      Gazneli Mahmut Hindistan'a 17 sefer düzenleyerek İslam'ı yayrmış ve Hindistan'ın zenginliğini ülkesine getirmiştir.

      Gazneli Mahmut Sultan ünvanını kullanan ilk hükümdardır.

      1040 yılında Selçuklular ve Gazneliler arasında yapılan Dandanakan Savaşı ile Gazneliler dağılmaya başlamıştır.

      Biruni, Firdevsi gibi şairleri Sultan Mahmut Sarayı'nda toplamıştır.

            BİRUNİ: Fizik, astronomi, tıp, eczacılık ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Gazneli Mahmut Biruni için “sarayının en değerli hazinesi” demiştir. “El Hind” adlı eseri yazmıştır.

BÜYÜK SELÇUKLULAR (1040-1157)

  Çağrı Bey tarafından Gazneliler ile yapılan Dandanakan Savaşı'ndan sonra kurulmuştur.

  Selçuklular 1015 yılından itibaren Anadolu'ya akınlar düzenleyerek Anadolu'yu tanıma fırsatı bulmuşlardır.

  1048 yılında Bizans’la ilk yapılan savaş olan Pasinler Savaşını yapmışlardır.

  1071 yılında Bizans’la yapılan Malazgirt Savaşı ile Anadolu'nun kapıları Türklere açılmıştır.

  Melikşah döneminde en parlak dönemini yaşamıştır.

  1141’de Karahitay Moğollarıyla yapılan Katvan Savaşı ile Büyük Selçuklular yıkılma sürecine girmiştir.

ÖNEMLİ DEVLET ADAMLARI

            TUĞRUL BEY: 1040 yılında Dandanakan Savaşı ile devleti kurmuştur. Yaptığı fetihlerle ülkesini genişletti. Anadolu'nun Türk yurdu olması için uğraştı. Abbasi halifesi ile iyi ilişkiler kurdu. İslam dünyasının koruyuculuğunu yaptı.

            NİZAMÜLMÜLK: Selçuklu veziri Nizamülmülk kendi adını taşıyan Nizamiye Medreseleri'ni kurmuştur. Ayrıca Nizamülmülk Siyasetname adlı eseri yazmıştır. Devletin yönetiminin nasıl yapılması gerektiğini bu eserinde anlatmıştır.

            ALPARSLAN: Amcası Tuğrul Bey'in başlattığı Anadolu akınlarını devam ettirdi. Bizans’la 1071 yılında Malazgirt Savaşı'nı yaparak Anadolu'nun kapılarını Türklere açmıştır.

            MELİKŞAH: Gazneliler ve Karahanlılar ile mücadele etmiş, Nizamülmülk’e Nizamiye Medreselerini kurdurtmuştur. Rasathane (gözlemevi) kurdurarak gök cisimlerini inceletmiştir. Celali Takvimini yaptırmıştır. Devleti'ni en parlak şekilde ve zengin olarak yönetmiştir.

            KÜLTÜREL ÖGELER

            Nevruz: Türk dünyasının baharı karşıladığı, kutladığı bayramdır. Bayramın kutlandığı ay ilk Türk devletlerinde yılın ilk ayıdır. Nevruz “yeni gün” şeklinde adlandırılmıştır. 21 Mart tarihi nevruzun kutlandığı tarihtir.

            Örs üzerinde demir dövme, ateş üzerinden atlama, boğa güreşleri gibi etkinliklerle kutlanır. Osmanlı Devleti'nde de Nevruz Bayramı kutlanmıştır. Nevruz günü “Nevruziye” adlı şiirler hükümdarlara sunulur. Nevruziye adlı macunlar halka dağıtılır, Bu tarihte Manisa'da “mesir macunu” halka ikram edilir.

            Düğün: Düğünlerde geçmişten günümüze yüzyıllar boyunca yaşatılan değerimizdir. Maniler söylenir, müzik eşliğinde türküler söylenir, davul-zurna eşliğinde halaylar çekilir, evlenenler için dua edilir.

            Türklerde Sanat

            Orta Asya'da Altay Dağları'nda yapılan arkeolojik kazı ekibi “pazırık kurganı (mezarı)” buldu. Bu kurganda “pazırık halısı” bulundu. Pazırık halısı dokuması yüksek kalitesi ve motiflerin zenginliği ile dünyanın en ünlü halısı oldu.

            Uygurlar döneminde resim sanatında gelişme olmuştur. Uygur tipi resimler İslamiyetin kabulünden sonra çini, seramik ve minyatürlerde de kullanılmıştır.

            Külliye: Cami ve yanına yapılan okul, kütüphane, aşevi, hastane, hamam gibi yapıların bir arada bulunduğu yapılara denir.

            Kervansaray: Yollar üzerinde kervanla ticaret yapan tüccarların, yolcuların ve hayvanların dinlenmesi için yapılan yapılara denir.

            Türbe: Devlet adamları veya din alimlerinin mezarlarının bulunduğu oda şeklindeki binaya denir.

            Minyatür: Çok ince işlenmiş, küçük boyutlu resimler ve bu tür resim sanatına denir. Gazneliler ve Büyük Selçuklularda gelişmiştir.