3. Sınıf Fen Bilimleri Canlılar Dünyasına Yolculuk Konusu Deneyleri

1-Enerji piramidi (Besin piramidi) nasıl yapılır?

Teorik bilgi: Ekosistemde bulunan canlıların birbirini tüketmesi ile besin zinciri oluşur. Besin zincirinin en alt basamağından başlayarak dikey dizilmesiyle enerji piramidi (besin piramidi) oluşur. Ekosistemlerdeki tüm canlıların bir enerji piramidi ile birbirlerine bağlı oldukları söylenebilir. Üst katta bulunan canlılar alt kattakilerle beslenir. Bu piramit ekosistem içinde besin (enerji) akışını göstermektir.
Enerji piramidinin ilk katında üreticiler (bitkiler) bulunur. Bitkiler güneş enerjisini kullanarak fotosentez yoluyla besin üretirler, diğer canlılar için gerekli olan bu sayede üretilmiş olur. Üreticilerden sonra birincil tüketiciler gelmektedirler. Bunlar inek, koyun, fil, tavşan gibi yalnızca bitkilerle beslenen hayvanlardır. Birincil tüketicilerle beslenen hayvanlara ikincil tüketiciler (aslan, kaplan, yılan, kurt gibi etoburlar), ikincil tüketicilerle beslenen hayvanlara da üçüncül tüketiciler (akbaba, kartal, baykuş) diyoruz.

Besin piramidinde aşağıdan yukarıya doğru
* Canlı sayısı azalır,
* Tür sayısı azalır,
* Toplam besin ve enerji miktarı azalır,
* Vücutta biriken zehirli madde artar,

Gerekli malzemeler:
1. Cam veya ( tahta, karton)
2. Silikon yapıştırıcı
3. Yapıştırıcı
4. Hayvan (Koyun, sığır, fil, tavşan, aslan, kaplan, kurt, akbaba, kartal, baykuş) ve ot maketleri veya resimleri

Enerji piramidinin yapılışı:

1. Camlardan şekildeki resimde olduğu gibi dört basamaklı bir piramit yapılır.(Camların kesilmesi ve silikon ile yapıştırılmasını tecrübeli kişilere yaptırınız, bu sizin güvenliğiniz açısından önemlidir.) Eğer cam bulunamıyorsa onun yerine karton, tahta gibi malzemeler de kullanılabilir. Önemli olan dört basamaklı piramidin yapılmasıdır.

2. En alt basamağa ot resmi ya da maketi yapıştırılır.

3. İkinci basamağa otla beslenen hayvanlar (Koyun, sığır, fil, tavşan) yapıştırılır.

4. Üçüncü basamağa etle beslenen hayvanlar (Aslan, kaplan, kurt) yapıştırılır.

5. Dördüncü ve en üst basamağa yırtıcı kuşlar yapıştırılır.

 Sonuç: Şekildeki gibi maketimiz hazır. Eğer camdan yapılmış ise taşırken dikkatli olalım.

2-Tahtadan DNA modeli nasıl hazırlanır?

DNA moodelinin nasıl yapıcağını göreceğiz.

Teorik bilgi:

DNA hücreyi yönetir. Kalıtsal bilgilerimiz burada kodlanmıştır. DNA’nın yapısı ile ilgili olarak ilk modeli oluşturan kişiler James Watson ve Francis Crick’tir. DNA’yı sarmal bir medivene benzetmişlerdir.

Gerekli malzemeler:

1. Tahtadan kesilmiş bloklar (20 adet)
2. 15×15 boyutunda tahta
3. Renkli fon kağıdı
4. Boya kalemleri
5. Kuvvetli Yapıştırıcı

DNA modelinin yapılışı:

Tahta bloklar üzerine renkli kağıtlar yapıştırılır. Yapıştırırken adenin, timin, guanin ve sitozin nükleotitleri temsil eden kısımların farklı renkte olması sağlanır. Adenin karşısına timin, guanin karşısına sitozin gelecek şekilde bulunmalıdır.

En alta 15×15 boyutunda tahtadan kestiğimiz kısım yerleştirilir. Üzerine yapıştırıcı ile ilk blok yapıştırılır. İkinci blok sağa doğru 30° açı yapacak şekilde yapıştırılır. Her blok sağa 30° açı yapacak şekilde yapıştırılır. Blokların yapıştırılması tamamlandığında resimdeki şekil ortaya çıkacaktır.

Sonuç: Şekilde görüldüğü gibi modelimiz hazır.

Yukarıda resimdeki gibi renkli kağıt, çubuk, tahta

 ile yapılmış DNA modelini de yapabilirsiniz.

3-Soğan Zarı İncelemesi

Teorik bilgi: Canlıların canlılık özelliği gösteren yapı birimine  Hücre  denir. Hücre ilk kez 1665 yılında İngiliz bilim adamı Robert Hook  tarafından keşfedilmiştir. Bu deneyde incelenmesi en kolay hücre  olan, soğan zarı incelenecektir. Hücre üç temel kısımdan oluşur.

I. Hücre zarı      II.  Sitoplazma      III. Çekirdek

Hücrenin temel kısımları  mikroskop yardımıyla  incelenecektir.

Gerekli malzemeler:

1. Mikroskop
2. Lam ve lamel
3. Bıçak
4. Kuru soğan
5. Damlalık
6. Metilen mavisi ve Lügol(iyot) çözeltisi
7.Pens

Soğan zarının incelenmesi:

Bıçakla kuru soğanı  bölünüz. Soğanın yaprakları arasında bulunan  ince zarı, pens yardımıyla ayırınız. Bu zarı lamın üzerine yerleştiriniz. Damlalıkla soğan zarının üzerine  bir damla su damlatınız. Lamelle,  lama 45 derece açı yapacak şekilde  yavaşça ve  hava almayacak şekilde kapatınız. Örnek  mikroskopta incelemeye hazırdır.40x ve 100x  büyütme ile hücreler  en iyi şekilde  görülebilir. Fakat hücrenin kısımlarını görebilmek için su yerine  metilen mavisi  veya  lügol çözeltisi kullanmak gerekir. Lügol(iyot) çözeltisi ile hücre çekirdeği, metilen mavisi ile hem çekirdek hem de sitoplazmadaki organeller görülebilir.

Sonuç:

Bu deneyde mikroskop altında soğan zarı hücresini ve hücrenin temel kısımlarını görmüş olduk.

4-CANLILAR İÇİN HAVANIN ÖNEMİ DENEYİ (FEN BİLİMLERİ DERSİ DENEYLERİ) (FEN BİLİMLERİ KONU ANLATIMI)

KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER:

— Saksı bitkisi

— Şeffaf naylon poşet

— ip

— Cam boru

DENEYİN YAPILIŞI:

Saksı bitkisini sağlam bir naylon poşet içine koyunuz. Poşetin ağzını ip ile sıkıca bağlamadan önce cam boruyu poşetin ağzına yerleştirip poşetin içindeki havayı eminiz.

Torba büzüşünce cam boruyu çekip poşetin ağzını sıkıca bağlayıp iki gün bekletiniz. Sonucu gözleyiniz ve gördüklerinizi sınıfça tartışınız.

Bitki canlılığını koruyabildi mi? Niçin?

Solunumda havanın oksijeninden yararlanılır.

Bitkiler ayrıca havada bulunan karbondioksiti kullanarak fotosentez de yapar.

5-CANLILARIN SINIFLANDIRILMASI DENEYİ (FEN BİLİMLERİ DERSİ DENEYLERİ) (FEN BİLİMLERİ KONU ANLATIMI)

Deneyin Amacı: Çeşitli Canlılarda Sınıflandırma

Deney Malzemeleri: Mikroskop, Ekmek, Damlalık, Ekşimiş süt veya yoğurt, Lam, Havuz suyu, Lamel, Mantar ve diğer bazı bitkiler, Neşter, Solucan ve böcekler, Petri kabı, Etiket, Kavanoz, Etanol çözeltisi

Teorik Bilgi:

Taksonominin Tanımı

İnsan, çevresinde gördüğü cansız ve canlı varlıkları, her zaman bir sınıflandırma eğilimi içindedir. Kural olarak insan, sınıflandırarak algılayabilen bir türdür. Farkında olmasak bile, çevremizdeki canlıları bitkiler ve hayvanlar ya da suda ve karada yaşayanlar, tehlikeli-tehlikesizler gibi ayırımlarla sınıflandırırız.

Taksonomi sözcüğü Yunanca kökenli olup, sıralama anlamına gelen “taxis” ve isim anlamına gelen “nomos” sözcüklerinin birleşmesiyle oluşmuştur (nomos sözcüğünün anlamı, bazı kaynaklarda “kanun” olarak da geçer). Canlı türlerini belirli bir düzene sokmaya çalışır ve bu amaca yönelik ilkeler geliştirir. Taksonomi, canlıları tanımlayan, anlatan ve adlandıran bilim dalıdır.

Belirli bir hiyerarşiye göre sınıflandırma bütününe yerleştirilmiş, belirli ortak özellikler taşıyan ve buna göre adlandırılan birimlere “takson” adı verilir.

DENEYİN YAPILIŞI:

Beş aleme ait canlıların karakteristik özelliklerini liste halinde belirleyiniz. Bu özelliklere göre elinizdeki organizmaların hangi aleme ait olduğuna karar veriniz.

Damlalık yardımıyla süt veya yoğurttan bir damlayı lam üzerine yerleştiriniz. Üzerine lamel kapatarak mikroskop altında inceleyiniz ve elde ettiğiniz görüntünün şeklini çiziniz. Organizmanın hangi aleme ait olduğunu belirleyiniz.

Damlalık yardımıyla havuz suyundan bir damlayı lam üzerine yerleştiriniz. Lamelle kapatınız. Mikroskop altında inceleyip şeklini çiziniz. Organizmanın hangi aleme ait olduğunu belirleyiniz.

Bir parça ekmeği nemlendirip, ağzı açık bir petri kabına koyunuz ve pencere kenarında birkaç gün bekletiniz. Süre sonunda ekmek üzerinde oluşan yapılardan neşter yardımıyla bir parça alınız ve lam üzerine yerleştiriniz. Bir damla su ekleyiniz ve lamel ile kapatınız. Mikroskop altında inceleyerek (bilgi yelpazesi.net) şeklini çiziniz. Ekmekten alacağımız diğer bir parçayı bir kavanoza koyup üzerini etanol ile doldurunuz. Kavanozu sıkıca kapatıp üzerine etiket yapıştırınız ve canlı hangi aleme ait ise etikete yazınız.

Bazı küçük bitki, yaprak veya çiçekleri inceleyiniz. Her birini ayrı ayrı kavanozlara koyunuz. Üzerine etanol ekleyip ağızlarını kapatınız. Etiketleyerek hangi aleme ait olduklarını yazınız.

Topraktan solucan tırtıl bulunuz. Okulunuz veya eviniz çevresindeki bitkilerin üzerinden böcek toplayınız. Her birini küçük kavanozlara koyup etanol ekleyiniz ve kapaklarını sıkıca kapatınız. Etiketleyerek üzerine hangi aleme ait olduklarını yazınız.

DENEYİN SONUCU:

Hangi âlemdeki canlıları inceleyebilmek için mikroskop kullandınız?

Farklı âlemlerdeki canlılar arasında hangi benzerlik ve farklılıklar gözlediniz.

Hangi âlemdeki canlıların hangi varyeteye ait olduğunu saptamak daha kolaydı? Hangisi daha zordu?

Organizmaları sınıflandırma konusunda ne gibi zorluklarla karşılaştınız?